Archeologia wysp w Gnieźnie
Opublikowano:
12 kwietnia 2021
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Za chwilę, drogi gościu, zobaczysz wystawę opowiadającą o tajemniczych wyspach i archeologach. Tytułowe wyspy […], są niewielkie, bezludne, znajdują się na jeziorach północno-zachodniej Polski i na każdej z nich w okresie wczesnego średniowiecza powstawały osady lub ośrodki kultu.
Tymi słowami witany jest każdy odwiedzający wystawę czasową „Archeologia wysp. Wyspy na peryferiach monarchii wczesnopiastowskiej” zorganizowaną w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie we współpracy z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Siedem wysp
Na wystawie zaprezentowano blisko czterysta zabytków pochodzących z siedmiu wysp. Na każdej z nich w okresie wczesnego średniowiecza funkcjonowały osady bądź ośrodki kultu.
Wystawa „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. D. Pietraszewski
Wystawa „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. D. Pietraszewski
Wszystkie eksponaty zostały zbadane w ciągu ostatnich dziesięciu lat przez archeologów z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ich praca stanowiła hybrydę klasycznych wykopalisk i prac podwodnych.
Pośród prezentowanych zabytków znajdują się m.in. resztki konstrukcji drewnianych mostów, broń, ceramika czy narzędzia. Eksponaty wskazują na wysoce rozwiniętą technikę budowlaną już w VIII wieku na obecnych ziemiach polskich.
Chycina
Wyspa w północno-zachodniej części Jeziora Długiego położona jest w pobliżu wsi Chycina (pow. międzyrzecki). Stanowisko odkryte zostało w 2010 roku, a kompleksowe badania archeologiczne przeprowadzili pracownicy UMK w Toruniu w latach 2010–2011 oraz 2016 roku
Wystawa „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. D. Pietraszewski
W efekcie tych działań odkryto m.in. fragmenty zabudowy wyspy czy konstrukcji umocnienia brzegów datowane na VIII i IX wiek. Ponadto zinwentaryzowano podwodne pozostałości dawnej przeprawy mostowej z II poł. X wieku oraz pomostów zlokalizowanych przy wyspie.
Pozyskano także liczne fragmenty ceramiczne i kości zwierząt, a także pojedyncze eksponaty, np. fragmenty narzędzi. Początki osadnictwa na wyspie sięgają drugiej połowy VIII wieku. Ludność zamieszkiwała ten teren co najmniej do początku XI stulecia. Wśród przedmiotów zaprezentowanych na gnieźnieńskiej wystawie znajdują się m.in. nożyki, groty strzał czy żeleźce topora.
Nętno
Niedaleko wsi Nętno, na Jeziorze Gęgnowskim (pow. drawski) znajduje się wyspa o powierzchni około 3 ha. Pod koniec I poł. X wieku zbudowano tam gród. W kolejnym stuleciu miał miejsce pożar, o czym świadczą fragmenty spalonej palisady.
Wystawa „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. D. Pietraszewski
Wspomnianą palisadę odkryto już w XIX wieku, jednak wtedy nie zostały przeprowadzone żadne badania. W 1889 roku znaleziono 41 monet datowanych na XI–XIV wiek. Pierwsze poważne prace archeologiczne na wyspie zrealizowano dopiero na początku XXI wieku za sprawą archeologów z UMK.
W wyniku prowadzonych badań odkryto m.in. most z lat 60. X wieku. Udało się także znaleźć wiele przedmiotów, spośród których w Gnieźnie można zobaczyć m.in. groty włóczni, żeleźce czy też sierpy.
Żółte
Pracownicy UMK w Toruniu prowadzili także badania archeologiczne na wyspie w miejscowości Żółte (pow. drawski) nad jeziorem Zarańsko. Miejsce to jak podkreśla prof. dr hab. Wojciech Chudziak:
Logo wystawy „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
„bardzo ważne stanowisko dla archeologii wysp, ponieważ jest to po 150 latach pierwsze stanowisko tego rodzaju odkryte na ziemiach polskich. […] Wokół niewielkiej wyspy, która miała zaledwie kilka arów powierzchni, po obniżeniu lustra wody jeziora ukazało się kilkaset pali dębowych okalających wyspę, stanowiących pozostałość po nabrzeżach, jak się potem okazało, reprezentacyjnych nabrzeżach i pomostach związanych z tymi nabrzeżami”.
Na wyspie zostało odkryte wiele przedmiotów, w szczególności fragmenty broni (topory i groty włóczni), ale także tych związanych z kupiectwem (odważniki i części od wag), monety i przedmioty luksusowe. To wszystko świadczyło o randze i znaczeniu tej osady. W XI wieku gród miał funkcje głównie handlowe. Wiele z tych artefaktów można zobaczyć na wystawie w Gnieźnie.
Wyspa Księży Ostrów i Mała Wyspa
Na Jeziorze Lubniewickim (pow. sulęciński) zlokalizowane są dwie wyspy. Większa, Księży Ostrów, zwana także Wyspą Miłości (o pow. 4 ha) oraz Mała Wyspa (o pow. 0,2 ha). Na obu prowadzono powierzchniowe prace archeologiczne w 1967 oraz w 2000 roku. Kilkanaście lat później (2013) pracownicy UMK rozpoczęli tu swoje badania, które trwały do 2016 roku.
Wystawa „Archeologia wysp” w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, fot. D. Pietraszewski
Oprócz tradycyjnych wykopalisk zdecydowali się także na działania podwodne w pobliżu wyspy. Dzięki temu odkryto liczne pale stanowiące pozostałość dawnego mostu, a także fragmenty przyczółku mostu. Archeolodzy odnaleźli m.in. narzędzia, broń, ceramikę czy czaszki zwierząt. Natrafiono także na łódź dłubankę.
Odkryto również pozostałości drewniano-ziemnego wału. W Muzeum Początków Państwa Polskiego można podziwiać liczne przedmioty pochodzące z obu wysp, m.in. wędzidła, nożyki, żeleźce topora czy grzęzidła (ciężarki do obciążania brzegu sieci rybackiej).
Nowy Dworek
Na wyspie znajdującej się w północno-wschodniej części jeziora Palicko Wielkie, w miejscowości Nowy Dworek (pow. świebodziński), znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko.
Badania archeologiczne prowadzono tam już w okresie międzywojennym. Przez kolejne dziesięciolecia nie podejmowano jednak żadnych prac, a stanowisko funkcjonowało jako archiwalne. Ponownie zostało odkryte przez archeologów z UMK, działających pod kierownictwem prof. dr hab. Wojciecha Chudziaka i dr Ryszarda Kaźmierczaka.
Dzięki przeprowadzonym badaniom określono, że osadnictwo na wyspie miało miejsce w fazie przedpaństwowej. W trakcie prac podwodnych odkryto m.in. fragmenty dawnych drewnianych konstrukcji.
Kuratorami wystawy są prof. dr hab. Wojciech Chudziak (IA UMK), dr Ryszard Kaźmierczak (IA UMK), Łukasz Kaczmarek (MPPP). Wspomniane osoby oraz dr Michał Bogacki są także autorami tekstów. Na wystawie prezentowane są fotografie Dariusza Pietraszewskiego (MPPP) oraz z Archiwum IA UMK. Wystawa została zaaranżowana przez „Twórczą 10”. Ekspozycja dostępna dla zwiedzających do 27 lipca br.
