Bitewna zawierucha w Dobrzycy

Samouk

Juliusz Kossak urodził się 9 października 1824 roku w Wiśniczu (małopolskie). Był synem dziedzica wsi Knihinin  (Ukraina) – Michała i Antoniny z Sobolewskich. W wieku dziewięciu lat Juliusz stracił ojca. Od najmłodszych lat przejawiał talent malarski, matka uważała jednak, że powinien zostać urzędnikiem jak ojciec. Zapisał się na studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim. Zamiłowanie do sztuki było jednak bardzo silne, w Lwowie pobierał lekcje rysunku u Jana Maszkowskiego.

Rodzina patrzyła niechętnie na jego pasje. Juliusz postanowił się usamodzielnić, pomogła mu w tym podolska szlachta, a w szczególności Dzieduszyccy, będący jego pierwszymi mecenasami. To dzięki nim otrzymywał zlecenia od okolicznych szlachciców. W majątku Rajtarowice Władysława Rozwadowskiego poznał śmietankę towarzyską Galicji Wschodniej. W 1844 roku gościł u Potockich w Łańcucie, gdzie wykonał szkice z polowania. W majątku w pobliżu Rajtarowic przebywał często malarz Piotr Michałowski. To u niego Juliusz pobierał lekcje. Józef Borowski pisał, że malarz radził:

fot. M. Dachtera

„Młodzieńcze, jeśli chcesz koniecznie malować, do czego widzę w Tobie wrodzony talent, ucz się przede wszystkim anatomii konia – bez tego przyszłość tego talentu zwichnięta”.

W latach 50. XIX wieku Kossak sporo podróżował (Warszawa, Lwów, Wiedeń, Paryż). W 1855 roku wziął ślub z Zofią Gałczyńską. Po kilku kolejnych latach spędzonych w Paryżu przyjechał do Warszawy, a pod koniec lat 60. XIX wieku Kossakowie zamieszkali na stałe w Krakowie. Tam też zmarł 3 lutego 1899 r.

Był autorem rozlicznych obrazów o tematyce historycznej („Portret księcia Józefa Poniatowskiego”, „Czarniecki pod Płockiem”) i batalistycznej (np. „Bitwa pod Cecorą”, „Odsiecz smoleńska”), a także ilustratorem czasopism (pracował m.in. dla „Tygodnika Ilustrowanego”) i książek (wykonał m.in. kompozycję 12 ilustracji do „Ogniem i mieczem”).

Wojciech Kossak

Juliusz i Zofia mieli pięcioro dzieci (dwie córki i trzech synów). Najstarszy z rodzeństwa, Wojciech, urodził się w noc sylwestrową 31 grudnia 1856 w Paryżu (miał brata bliźniaka Tadeusza). W świat malarstwa wprowadził go ojciec. Wojciech przez dwa lata studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. Naukę kontynuował na akademii w Monachium. W 1877 roku wyjechał do Paryża, gdzie dalej doskonalił warsztat.

fot. M. Dachtera

Po powrocie do Polski, w 1884 roku, wziął ślub z Marią Kisielnicką. W 1893 roku Kossak został zaproszony przez Jana Stykę do współpracy przy tworzeniu ogromnego obrazu „Bitwa pod Racławicami” (15 x 120 m.), upamiętniającego setną rocznicę tego wydarzenia. To niejedyna panorama, której był współautorem. „Panorama Berezyna” namalowana wspólnie z Fałatem pozwoliła mu uzyskać przychylność cesarza niemieckiego.

Po kilku latach spędzonych w Berlinie wyjechał do Wiednia, a następnie do Londynu. W 1907 roku wrócił do Krakowa, gdzie z przerwami mieszkał do śmierci. Kilkakrotnie odbył podróż za ocean. W drugiej połowie lat 20. XX wieku Juliusz Kossak podróżował po wielkopolskich majątkach ziemskich, malując na zamówienie okolicznych ziemian (gościł m.in. w Kwilczu, Gałowie, Dobrojewie, Wrześni, Jarocinie, Posadowie, Pogorzeli). Zmarł 29 lipca 1942 roku w Krakowie. Szacuje się, że namalował około dwóch tysięcy obrazów. Jego syn Jerzy (1886–1955) również był malarzem. Podobnie jako ojciec i dziadek specjalizował się w tematyce historyczno-batalistycznej.

Bitewny świat Juliusza

Wystawa „Bitewna zawierucha. Artystyczny świat Juliusza i Wojciecha Kossaków” została zaaranżowana w trzech salach na parterze dobrzyckiego muzeum. Od samego wejścia w komnaty pałacu Gorzeńskich wprowadzani jesteśmy w historyczno-bitewny świat malarstwa Kossaków. Na ekspozycję składają się nie tylko obrazy. Wspaniałym ich dopełnieniem jest bogata kolekcja broni i uzbrojenia ze zbiorów Krzysztofa Ledwonia. Strzelby, karabiny, prochownice, łuki, maczugi, topory, szable, kolczugi czy zbroje. To wszystko wciąga nas i wprowadza w historyczno-batalistyczną rzeczywistość obecną na płótnach Juliusza i Wojciecha.

Wystawa jest bez wątpienia jednym z najciekawszych wydarzeń muzealnych w bieżącym roku. Trudno wskazać bowiem w historii polskiej sztuki bardziej artystyczną rodzinę niż Kossakowie. Ekspozycja w pierwszej sali to osiem prac Juliusza Kossaka. Wśród nich znajdziemy m.in. akwarelę z 1867 roku „Tomasz Łubieński pod Wagram w roku 1809” (akwarela, 1867). Stanisław Witkiewicz pisał, że obraz przedstawia nie tylko czyn samego bohatera, ale także jest symbolem

fot. M. Dachtera

„wyrażającym całą historyę owych żołnierzy, całą ich dzielność, męstwo i tę wiecznie dobrą dolę żołnierską, która im dawała zwyciężać dziesięćkroć liczniejszego nieprzyjaciela siłą ducha i tym szalonym temperamentem, który władał ostrzem szabli z piorunową szybkością i siłą”.

To bardzo cenne dzieło, nie tylko pod względem artystycznym. Warto wspomnieć, że dziesięć lat temu na aukcji osiągnęło cenę 140 000 zł. Jeszcze wyższą wartość osiągnęła praca, która również prezentowana jest w pierwszej sali: „Wjazd Jana III Sobieskiego do Wiednia” (akwarela, 1883), wylicytowana w 2008 roku za ćwierć miliona złotych. Króla Sobieskiego znajdziemy także na obrazie „Spotkanie Jana III Sobieskiego z cesarzem Leopoldem” (akwarela, 1882).

Panorama Berezyna

W drugiej z sal wyeksponowano sześć obrazów, wśród których znajduje się praca młodszego z malarzy zatytułowana „Artyleria w odwrocie” (1896, olej, płótno). To jedno z najważniejszych dzieł na wystawie. W czerwcu 1894 roku Wojciech Kossak w liście wysłanym z Lwowa do żony pisał:

fot. M. Dachtera

„Moja Najdroższa. Nie pisałem parę dni, bo ciągle się wybieram do Ciebie, a tu tymczasem ważne rzeczy się dzieją. […] Oto Fałat [Julian, malarz] przyjechał z Berlina i chce robić ze mną Panoramę de la Berezina”.

Wspomniana przez Kossaka „Panorama Berezyna” została namalowana przez Fałata i Kossaka z pomocą kilku innych malarzy na olbrzymim płótnie w kilkanaście miesięcy i zaprezentowana w Berlinie już w kwietniu 1896 roku. Płótno przez pewien czas cieszyło się powodzeniem i pokazywano je w innych miastach Europy (Moskwa, Kijów, Warszawa). Na marginesie warto wspomnieć, że główni autorzy panoramy skłócili się ze sobą, do tego stopnia, że w 1900 roku się pojedynkowali. Siedem lat później Kossak pociął płótno na kilkanaście elementów, przemalował pejzaże Fałata i sprzedawał jako odrębne obrazy. „Artyleria w odwrocie” jest jednym z kilku zachowanych fragmentów panoramy.

Tuż obok wyeksponowano obraz „Szwoleżer w wąwozie Samosierry” (1907, olej, płótno), również autorstwa młodszego z Kossaków. Na pierwszym planie obrazu malarz przedstawił polskiego szwoleżera, natomiast w oddali na moście widzimy Napoleona. Bitwa pod Somosierrą  (1808) skończyła się zwycięstwem polskich szwoleżerów.

Cesarza Bonaparte znajdziemy również na innym obrazie Wojciecha Kossaka, po przeciwnej stronie sali umieszczono bowiem obraz „Napoleon ze sztabem” (1917, olej, płótno), a obok niego jeszcze jedną pracę „Autoportret z koniem” (1915, olej, płótno). Ekspozycję w tej sali dopełniają dwie akwarele Juliusza: „Bohdan Chmielnicki na koniu” oraz „Płk Berek Joselewicz w bitwie”.

Polowanie na saniach

Ekspozycję w ostatniej z sal tworzy dziewięć obrazów, wśród których znajdziemy dwie prace Wojciecha i siedem Juliusza. Zapewne jedną z najciekawszych jest „Polowanie na saniach” (1868) autorstwa starszego z malarzy. To jedyny olejny obraz tego artysty na wystawie. Juliusz malował głównie akwarelami, zdecydowanie rzadziej sięgał po farby olejne. W tej sali można obejrzeć także jego słynny obraz „Stadnina u wodopoju” (1857, akwarela, papier). Dziesiątki koni, każdy innej maści i w innym ułożeniu, co doskonale oddaje zamiłowanie malarza do tych zwierząt. Wspomniany wcześniej Stanisław Witkiewicz pisał:

fot. M. Dachtera

„Sztuka Kossaka łączyła się ściśle z życiem; on ciągle myślał obrazami i szkicami, które bez przerwy sypały mu się z pod ręki. On śmiał się wesołą karykaturą, wyrażał swoją dzielność porywem stającego dęba konia, swoją żywość pomknięciem smyczy chartów, swoją dobroduszność, malując przyjaciół i towarzyszy; służyła mu ona, jako wyraz dobrych uczuć dla ludzi, których obdarowywał swymi szkicami. W sztuce tej, od początku do końca, nie było rzemiosła, nie było martwej nauki, nie było rutyny — był to ciągły, szczery wylew życia, najszczerszy wyraz młodej, kipiącej czynem duszy”.

Pozostałe obrazy w trzeciej sali to „Drużba krakowski na koniu” (1886, akwarela, papier), „Konie na wystawie lwowskiej” (1877, akwarela, papier), „Przed pałacem w Krzeszowicach” (1877, akwarela, papier), „Powrót z jarmarku” (1891, akwarela, papier) i „Michałko” (1887, akwarela, papier) Juliusza Kossaka oraz „Pytanie o drogę” (1922,olej, płótno) i „Na manewrach” (1904, olej, deska) Wojciecha.

Wystawę można oglądać od 6 listopada do 27 lutego 2022 roku. Obrazy Kossaków pochodzą z kolekcji prywatnej, natomiast broń i uzbrojenie ze zbiorów Krzysztofa Ledwonia. Kuratorami wystawy są Sylwia Malchrzycka i Szymon Balcer. Przy tworzeniu wystawy współpracowali Emilia Kierzkowska, Joanna Pankowiak, Stanisław Borowiak oraz Marcin Bocheński.

Literatura:
Borowski Józef Skarbek (1842–1902), „Juliusz Kossak”,  Kraków 1900, nakł. aut., W.L. Anczyc
Aleksander Piskor, „Les bons vieux temps”, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 16
Wojciech Kossak, „Listy do żony i przyjaciół”, t. 1: „Lata 1883–1907”, wybór, opracowanie, wstęp, przypisy, indeksy Kazimierz Olszański, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1985
Kazimierz Olszański, „Wojciech Kossak”, Ossolineum, Warszawa 1982
Stanisław Witkiewicz, „Juliusz Kossak”, Towarzystwo Wydawnicze, wyd. 2. powiększ., Lwów 1906
Stanisław Borowiak, „15 lat działalności Muzeum 2005–2020”
https://desa.pl/pl/archiwalne-aukcje-dziel-sztuki/158-aukcja-dziel-sztuki/

What’s your Reaction?

Ciekawe

Ciekawe

17

Świetne

Świetne

0

Smutne

Smutne

0

Komiczne

Komiczne

0

Oburzające

Oburzające

0

Dziwne

Dziwne

0