Doktor Szuman
Opublikowano:
26 czerwca 2023
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Nową żałobą okryła się Wielkopolska. Jeden z najzacniejszych jej synów śp. Henryk Szuman po znojnej pracy długiego żywota legł w grobie. Wzrosły i wychowany w zdrowym duchowym powietrzu, w takich jak być powinny warunkach rodzinnego życia, w dobrych przykładach i w prostym, czerstwym pojęciu życia, miał odrazę do wszystkiego, co niskie, co nieczyste, niepewne, rwał się do tego, co lepsze, wznioślejsze, niepospolite” – donoszono w Dzienniku Poznańskim po śmierci Henryka Szumana.
Prawnik, polityk, ziemianin, publicysta, społecznik, ale przede wszystkim patriota, któremu przez całe życie na sercu leżały sprawy ojczyzny.
Proces Mierosławskiego
Urodził się 3 lutego 1822 roku w majątku Władysławowo (obecnie Huta) koło Czarnkowa. Był synem Henryki z d. Hoyer i Michała Maurycego Szumana, notariusza, adwokata, ale również ziemianina. Jego ojciec od 1822 roku posiadał wspomniane dobra w powiecie czarnkowskim, a kilka lat później wspólnie z bratem Pantaleonem nabył Czeszewo z folwarkami Kujawki i Gręziny. Henryk był siódmym dzieckiem Szumanów, miał pięciu braci (Leona, Idziego, Bolesława, Kazimierza, Norberta) i pięć sióstr (Laurę, Marię, Apolonię, Teodozję i Scholastykę).
Dwie z nich, jak pisał Andrzej Kwilecki:
„miały za mężów wybitnych obywateli poznańskich”.
Maria wyszła za mąż za Karola Libelta, Apolonia zaś za Teofila Mateckiego. W wieku zaledwie 9 lat Henryk stracił matkę. Nauki pobierał w poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny, po ukończeniu którego studiował prawo we Wrocławiu, Berlinie i Bonn. Jeszcze jako uczeń pisywał wiersze i nowelki, jego utwory ukazywały się w „Tygodniku Literackim” i „Przyjacielu Ludu”. W 1846 roku uzyskał tytuł doktora obojga praw. Po zdaniu egzaminów został auskultatorem (urzędnikiem sądowym).
Henryk Szuman, fot. Cyfrowa Biblioteka Jagielońska
Pracował w sądach w Berlinie i Magdeburgu. W lutym 1846 roku, na kilka dni przed wybuchem powstania wielkopolskiego, pruska policja aresztowała spiskowców z Poznańskiego, na czele z Ludwikiem Mierosławskim i Karolem Libeltem. W procesie moabickim oskarżono ponad ćwierć tysiąca powstańców. Szuman jako pomocnik adwokata Crelingera bronił w tej sprawie kilku podsądnych.
Mimo wielkiej mowy głównego oskarżonego i prawników sąd wydał na powstańców surowe wyroki (z karą śmierci dla części). Na szczęście rewolucja berlińska w marcu 1848 roku doprowadziła do uwolnienia skazanych. W oparciu o te wydarzenia, w 1847 roku Szuman wydał rozprawę prawniczą „Der Hochverrath”.
Wiosna Ludów
W Berlinie w 1848 roku, podczas Wiosny Ludów zawiązała się Legia Akademicka. Do gwardii tej wstępowali nie tylko studenci, ale również urzędnicy, emigranci, młodzież rzemieślnicza. Łącznie około 150 osób. Na czele organizacji stanął najpierw Cybulski, a później Henryk Szuman, który przyprowadził oddział do Poznania. Powstanie wielkopolskie 1848 roku upadło w połowie maja.
Henryk Szuman, portret atelierowy, ok 1863-1864, fot ze zbiorów Muzeum Fotografii w Krakowie
Szuman wrócił do pracy w sądownictwie najpierw w Berlinie, a później w Poznańskiem. Od 1854 roku pracował w sądzie w Śremie. W 1859 roku w Szamotułach wziął ślub z Kamilą z Kościelskich, córką dziedziców Śmiłowa (w powiecie szamotulskim) – Jana Kościelskiego i Kornelii z Żerońskich. Szumanowie zamieszkali w rodzinnym folwarku Henryka, we Władysławowie.
Mieli pięcioro dzieci. Najstarszy syn, Stanisław (1860-1933) był lekarzem psychiatrą i neurologiem. Drugi w kolejności Jan Nepomucen (1862-1945) również ukończył medycynę, zajmował się filozofią, napisał liczne publikacje w tej materii. Córka Henryka (1864-1932) uczyła się w paryskiej szkole Czartoryskich, zajmowała się malarstwem. Została zamordowana w mieszkaniu w Swarzędzu. Syn Marian (1865-1930) w 1919 roku był pierwszym polskim starostą międzychodzkim w wyzwolonym już Sierakowie. W tym samym czasie w Międzychodzie urząd starosty sprawował Niemiec August Rospatt. Najmłodszym dzieckiem Szumanów był Antoni (1867-1944), inżynier, właściciel firmy F.C. Reincke & Co.
Pół wieku posłowania
Henryk Szuman był jednym z założycieli Towarzystwa Rolniczego Poznańsko-Szamotulskiego w 1860 roku. Trzy lata później na krótko powołano go na redaktora „Dziennika Poznańskiego”. W tym samym roku został aresztowany za wspieranie powstańców styczniowych (zdrada stanu) i osadzony w więzieniu w Moabicie. Z aresztu zwolniono go po półtora roku w związku z uzyskaniem mandatu poselskiego. Chociaż, jak sam pisał w 1898 roku:
„W wieku, którego dożyć mnie Pan Bóg dozwolił, nie powinien i nie może człowiek snuć planów dalekich, i dawać zapowiedzi jeszcze na przyszłość żywota własnego”,
to w parlamencie zasiadał przez blisko pół wieku, a przez 29 lat był przewodniczącym Koła Polskiego w Berlinie.
Henryk Szuman, fot. Polona
Swoją polityczną działalność zakończył krótko przed śmiercią. Ponadto przez kilkanaście lat (1872-1885) piastował urząd prezesa Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Był jednym z założycieli Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w 1857 roku, zasiadał także w radzie nadzorczej Banku Włościańskiego. Ponadto napisał kilka książek (m.in. „Luźne kartki z wspomnień życia własnego”, „Rys historyczny początków i zawiązku parlamentaryzmu polskiego w Prusiech”, „O społeczeństwie poznańskiem”).
Szuman zmarł 17 grudnia 1910 roku w Swarzędzu. O jego zgonie szeroko informowano w poznańskiej prasie (m.in. w „Postępie”, „Ziemianinie”, „Pracy”, „Przewodniku Katolickim”).
„Zmarły należał do najwybitniejszych i najbardziej zasłużonych obywateli naszej dzielnicy. Długi jego, bo 89-letni żywot, był jednym nieprzerwanym pasmem pracy niestrudzonej i pełnej poświęcenia dla dobra ogółu. Przez pół wieku z górą bronił wytrwale i rozumnie spraw naszych jako przedstawiciel naszego narodu w pruskim ciele prawodawczym” – czytamy w „Dzienniku Poznańskim”.
Trzy dni później w kościele pw. św. Marcina w Swarzędzu odbyły się uroczystości pogrzebowe. Zmarły spoczął na pobliskim cmentarzu. W rodzinnym grobowcu, który niemieccy żołnierze zniszczyli w 1939 roku, pochowano później również Kamilę, Henrykę, Mariana i Stanisława. Szuman patronuje jednej ze swarzędzkich ulic.
Literatura:
Andrzej Kwilecki, „Ziemiaństwo wielkopolskie”, Instytut Wydawniczy PAX, Poznań 1998
Kazimierz Rakowski, „Powstanie poznańskie w 1848 roku”, Księgarnia A. Cybulskiego, Poznań 1900
Antoni Szuman, „Na usługach powstania wielkopolskiego 1919; w Szczecinie 1919; na usługach powstania wielkopolskiego”, Poznań 1935
Henryk Szuman, „Wspomnienia berlińskie i poznańskie z r. 1848”, Drukarnia „Biblioteki Dzieł Wyborowych”, Warszawa 1900
Kazimierz Puffke, „Książka jubileuszowa Dziennika Poznańskiego 1859-1909”, czcionkami Drukarni Dziennika Poznańskiego, Poznań 1909
Henryk Żaliński, „W przededniu powstania. Styczeń-luty 1846”, [w:] „Rok 1846 w Galicji: ludzie, wydarzenia, tradycje. Zbiór studiów”, red. M. Śliwa, Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Kraków 1997
„Praca: tygodnik polityczny i literacki, ilustrowany”, nr 52/1910, 25.12.1910
„Dziennik Poznański”, nr 289/1910, 18.12.1910, nr 290/1910, 20.12.1910
Parafia katolicka Szamotuły, wpis 32/1859, https://poznan-project.psnc.pl
Akt zgonu Henryka Szumana, Swarzędz (USC) – akt zgonu, rok 1910, Księga aktów zejścia miejscowa [Rejestr główny zgonów], Archiwum Państwowe w Poznaniu 1955/4/210, skan 123, https://www.szukajwarchiwach.gov.pl
Andrzej Kwilecki, „Polscy i niemieccy właściciele ziemscy w Poznańskiem. Z problematyki wzajemnych stosunków”, „Przegląd Zachodni”, nr 2/1997, Instytut Zachodni, Poznań 1997
