Budowniczy Ostrowa
Opublikowano:
2 sierpnia 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Jan Lubrański był studentem Uniwersytetu Krakowskiego. Sześcioletnią naukę ukończył w 1478 roku, zdobywając dyplom w zakresie sztuk wyzwolonych. Na dalszą edukację wyjechał do Włoch. Kształcił się w Bolonii i Rzymie. W 1484 roku uzyskał doktorat dekretów. Po powrocie do kraju rozpoczął karierę duchownego.
„Nie mniej sławny jako dobry mówca niż jako biskup poznański, znał też bardzo dobrze zarówno prawo ojczyste i cywilne, jak papieskie. Pragnąc wykształcić i innych sobie podobnych, wzniósł z własnych dochodów Akademię Poznańską, a to co niegdyś na sejmach koronnych roztropnie powiedział lub energicznie zdziałał w obronie wolności współobywateli […], opisał w księgach zostawionych potomnym. I postąpił roztropnie, bowiem uznanie i szacunek dla znakomitych mężów nie przetrwałyby po ich śmierci, gdyby oni sami nie uczynili niczego, co pozwoliłoby nam dłużej zachować o nich pamięć”.
Tak pisał Szymon Starowolski o Janie Lubrańskim w wydanej w 1628 roku „De claris oratoribus Sarmatiae”.
Duchowny i…
Lubrański urodził się w 1456 roku na Kujawach. Był synem Ruperta (także Rumprecht, Lampert) z Lubrańca h. Godziemba i Barbary Boleścicówny z Kosowa koło Kutna. Jego ojciec, jak pisali Boniecki i Reiski w „Herbarzu Polskim”, studiował na Uniwersytecie Krakowskim, był klerykiem diecezji włocławskiej i pisarzem.
Biskup Lubrański zakłada Akademię Duchowną w Poznaniu, szkic Jana Matejki, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Dla ślubu porzucił karierę duchownego. Jan podobnie jak ojciec był studentem krakowskiej uczelni. Sześcioletnią naukę ukończył w 1478 roku, zdobywając dyplom w zakresie sztuk wyzwolonych. Na dalszą edukację wyjechał do Włoch. Kształcił się w Bolonii i Rzymie. W 1484 roku uzyskał doktorat dekretów. Po powrocie do kraju rozpoczął karierę duchownego.
We wspomnianym „Herbarzu” napisano, iż w 1490 roku Lubrański był kanonikiem krakowskim i wrocławskim; w 1493 roku mianowano go proboszczem poznańskim, funkcję tę sprawował przez cztery lata. W 1497 roku otrzymał sakrę biskupa płockiego, a rok później został mianowany biskupem poznańskim (ingres 24.01.1499). Godność tę sprawował do śmierci.
… urzędnik
Lubrański miał braci Bernarda i Mikołaja (w niektórych źródłach mowa jest jeszcze o dwóch braciach Marcinie i Piotrze).
Szkic do obrazu Jana Matejki: Biskup Lubrański zakłada Akademię Nauk w Poznaniu, rysunek dwustronny, fot. Muzeum Narodowe w Krakowie
Z drugim z nich założył ordynację na licznych dobrach, jakie posiadali: Biernacice, Bicz, Biskupce, Chodów, Janiszewo, Kalny Redecz, Kazomy, Krowice, Kunkowa Wola, Kwilno, Lubraniec Mały i Wielki, Przyborowice, Psary, Siemionowo, Szczecin, Wiewierze, Wrzosowo i Żydowo w powiatach łęczyckim, radziejowskim i przedeckim. Równie pomyślnie, jak majątek i kariera duchownego Lubrańskiego, rozwijała się jego kariera urzędnika królewskiego. Dobre relacje z trzema kolejnymi królami: Janem Olbrachtem, Aleksandrem Jagiellończykiem i Zygmuntem Starym skutkowały częstymi wyjazdami biskupa.
W sprawach państwowych odbył liczne podróże zagraniczne, m.in. do Włoch, na Węgry, do Wiednia i Bratysławy. Będąc w kraju, także często przebywał poza Poznaniem.
Psałteria
Z fundacji Lubrańskiego w 1512 roku powstało w Poznaniu kolegium psałterzystów, mających śpiewać podczas mszy wotywnych o Świętym Krzyżu. Psałterzystom najpierw przydzielono drewniany budynek, a następnie z polecenia biskupa Lubrańskiego wzniesiono na Ostrowie Tumskim trzykondygnacyjną murowaną psałterię, której budowę ukończono jeszcze za jego życia około roku 1520.
Szkic do obrazu Jana Matejki: Biskup Lubrański zakłada Akademię Nauk w Poznaniu, fot. Muzeum Narodowe w Krakowie
Na elewacji umieszczono herb biskupa, sosnę o trzech konarach i pięciu korzeniach. Na filarze znajdującym się w przyziemiu zaznaczano stan wód podczas powodzi. Andrzej Jazdon pisał, iż psałterzystów początkowo było dwunastu, ale w 1624 roku nakazano im śpiewać w katedrze psalmy przez całą dobę, otrzymali więc wsparcie uczniów z Akademii Lubrańskiego. Śpiewali parami i zmieniali się co godzinę.
Sto lat później ich obowiązki znacznie zmniejszono.
Akademia Lubrańskiego
„Drugą wiekopomną fundacją biskupa […] był zakład naukowy przy katedrze poznańskiej, zwany Kolegium Lubrańskiego […], nie dokończony za życia biskupa, ale uposażony przez niego dostatecznie” – pisano w przywołanym wcześniej „Herbarzu”.
Szkic do obrazu Jana Matejki: Biskup Lubrański zakłada Akademię Nauk w Poznaniu, rysunek dwustronny, fot. Muzeum Narodowe w Krakowie
Prawdopodobnie wiosną 1518 roku Lubrański rozpoczął tworzenie kolegium przy katedrze i budowę gmachu szkoły. 14 czerwca tegoż roku przeznaczono 12 grzywien ze skarbca katedralnego na ten cel. Po śmierci biskupa prace budowlane kontynuowane były przez jego następców Piotra Tomickiego i Jana Latalskiego. Około 1527 roku budynek kolegium był na ukończeniu, a ostatnie rozliczenia z wykonawcami miały miejsce wiosną 1530 roku. Jeszcze za życia Lubrański powołał pierwszego wykładowcę teologii Tomasza Bedermana (w 1519 r.) i zapisał uczelni odpowiednie uposażenie w postaci dochodu z majątku Stawiszyn (k. Kalisza).
Akademia przestała istnieć w 1780 roku, gdy połączono ją z Akademią Wielkopolską. Budynek kolegium przekazano w 1784 roku na potrzeby seminarium duchownego. Gmach dawnej uczelni kilkukrotnie przebudowywano, w szczególności w XVII i XVIII wieku. W XXI wieku obiekt został gruntownie zrewitalizowany. W jego pomieszczeniach znajduje się Muzeum Archidiecezjalne.
Psałteria i kolegium to nie jedyne budynki wzniesione za sprawą Lubrańskiego. „Równolegle prowadzono przez cały okres rządów biskupa […] poważne prace w samej katedrze. […] Również wnętrze […] doznało staraniem […] Lubrańskiego gruntownego i wszechstronnego remontu” – pisał Józef Nowacki.
Na początku XVI wieku biskup zdecydował o rozbudowie (o wschodnie skrzydło) ówczesnego pałacu biskupiego. Do niedawna sądzono także, że umocnienia Ostrowa zostały wzniesione za sprawą Lubrańskiego. Mury te powstały jednak wcześniej, a biskup tylko kontynuował ich rozbudowę. Jego staraniem remontowano także inne budynki na terenie Ostrowa.
Jan Lubrański zmarł 23 maja 1520 w Buku, 3 czerwca został pochowany w poznańskiej katedrze.
Blisko trzy wieki później, na skutek zawalenia się północnej wieży kościoła, grobowiec biskupa uległ zniszczeniu. Jednak nie całkowicie, do dziś bowiem zachowała się wierzchnia płyta z wizerunkiem biskupa, bez żadnych inskrypcji.
Przez lata sądzono, że pochodzi z grobowca bpa Andrzeja Czarnkowskiego, jednak zdaniem współczesnych badaczy była ona częścią pomnika Lubrańskiego. Płyta jest eksponowana w kaplicy Jana Kantego. Z grobowca biskupa ocalała także część tablicy inskrypcyjnej, znajdująca się obecnie w lapidarium katedralnym. Lubrański od ponad stu lat patronuje jednej z ulic na Ostrowie Tumskim.
Literatura:
Cytat we wstępie za: Szymon Starowolski, „De claris oratoribus Sarmatiae”, 1628, wydała i przełożyła Ewa Jolanta Głębicka, Wydawnictwo IBM, Warszawa 2002, s. 35–37
Józef Nowacki, „Dzieje archidiecezji poznańskiej”, t. I, Księgarnia Świętego Wojciecha, Poznań 1959
Adam Boniecki i Artur Reiski, „Herbarz Polski”, t. XV, Warszawa 1912, s. 100
Piotr Budzan, Alicja Karłowska-Kamzowa, „Działalność fundacyjna biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2/1999, „Jan Lubrański i jego dzieło”, red. Jacek Wiesiołowski, Wydawnictwo Miasta Poznania
Konrad Lutyński, „Kościelna działalność Jana Lubrańskiego jako biskupa poznańskiego”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2/1999, „Jan Lubrański i jego dzieło”, red. Jacek Wiesiołowski, Wydawnictwo Miasta Poznania
Renata Linette, „Z dziejów budynku dawnej Akademii Lubrańskiego”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 2/1999, „Jan Lubrański i jego dzieło”, red. Jacek Wiesiołowski, Wydawnictwo Miasta Poznania
Andrzej Jazdon, „Muzyczny świat katedry”, „Kronika Miasta Poznania”, nr 1/2003, „W kręgu katedry”, red. Jacek Wiesiołowski, Wydawnictwo Miasta Poznania
Jan Skuratowicz, „Akademia Lubrańskiego”, wyd. II, Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2017
