Muszę docierać do opowieści
Opublikowano:
4 czerwca 2024
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Z Aleksandrem „Olem” Karwowskim, regionalistą, dziennikarzem i miłośnikiem Gniezna oraz stypendystą Marszałka w dziedzinie kultury, o jego pasji do ludzi i miasta, odkrywaniu lokalnych historii oraz stypendialnym projekcie, czyli stworzeniu alternatywnego przewodnika po Gnieźnie pt. „Cho za winkiel”, rozmawia Kamila Kasprzak-Bartkowiak.
Kamila Kasprzak-Bartkowiak: Trudno oprzeć się wrażeniu, że regionalista to od kilku lat szczególnie modne określenie osoby, która zajmuje się przeszłością swojej miejscowości i żyjących w niej ludzi. Czy ty również czujesz się regionalistą i co to dla ciebie znaczy?
Aleksander Karwowski: Nie wiem, czy jest to określenie, jak wspomniałaś – modne, ale może gdzieś po części trafne. Kiedyś tym mianem nazywano tych, którzy w niezrozumiale może zapalczywy sposób zajmowali się opowieścią o lokalności. O tym, czym nie zajmowała się reszta zajętego pracą i codziennością społeczeństwa, czyli jego tożsamością.
Przecież niemal wszyscy patrzyli tylko w przyszłość, która ciągle kusiła czymś nowym, obiecanym i fajnym. Trzeba ciągle zdobywać, modernizować, chwytać, posiadać. A tu potrzeba przystanięcia i refleksji. Kto by się tym przejmował, kiedy świat oferuje tyle dóbr i przyjemności. Dziś mamy już chyba czas i możliwość zajmować się dziejami tego, co nas otacza.
Wielu z nas zaczyna od „węszenia” po okolicy, rozglądania się.
Aleksander Karwowski, fot. Dawid Stube
„Dlaczego tu stoją takie dziwne kamienice i kto w nich mieszkał?”
„A dlaczego ta ulica jest tak dziwnie pofalowana i biegnie w kierunku niżej położonego jeziora?”
To tylko dwa z takich pytań, które możemy zadać sobie samemu.
Do tego dochodzą opowieści naszych babć, mam, sąsiadów. Często są w tym legendy, dziwaczne historie, jakieś wręcz baśniowe fantasmagorie, które aż się proszą o zweryfikowanie. Ciągną się te opowieści z dzieciństwa i już nie wiadomo, co wytworzyła dziecięca wyobraźnia, a ile było w tym prawdy. Wracając do pytania, może nie nazwałbym siebie regionalistą, bo to dużo szersze geograficznie pojęcie, zatopione także w badaniach naukowych, a do tego brak mi kompetencji.
Raczej nazwałbym siebie psem tego miasta. Chodzę, węszę, zaglądam tu i tam, ciekawsko pytam, wdrapuję się na klatki schodowe i dachy. Nie noszę notesika i się nie wymądrzam. Ale „godam” z tutejszymi i poznaję ten dawny świat naszych fyrtli.
K.K.-B.: Od wielu lat pracujesz jako dziennikarz w gnieźnieńskim tygodniku „Przemiany na Szlaku Piastowskim”. Czy z racji swojej profesji też bardziej zainteresowałeś się najbliższą okolicą?
A.K.: Jedno nie wyklucza drugiego i jedno nie musi wynikać z drugiego, choć dla lokalnego dziennikarza to lepiej, jeśli kocha okolicę, miasteczko, fyrtel swój. U mnie to wyglądało odwrotnie. Bo ja najpierw pokochałem tę moją prowincję w skali mikro, a dopiero potem z tej pasji poszedłem na studia dziennikarskie, by uzbroić się w narzędzia i potrzebne kompetencje.
Teraz mogę to, co pisałem dla siebie na internetowym blogu, pisać także dla czytelników. I to daje nowe możliwości, bo otwiera serca pełne nowych opowieści, do których nie mógłbym – jak ten pies wałęsający się – dotrzeć. Bo niewielu wałęsającego się psa za drzwi mieszkania wpuści. A ja muszę docierać do opowieści.
K.K.-B.: Jeżeli patrzeć na twoje początki i odkrywanie regionu w sieci, to przede wszystkim trzeba wspomnieć profil w mediach społecznościowych o nazwie „Pustostan”, który przekształcił się w obecny „Za Winklem”. Opowiedz więcej o tej zmianie i z czego ona wynikła oraz czym jest dzisiejsza strona?
A.K.: „Pustostan” to była taka dzika zabawa w „urbex”, czyli eksplorację miejską. Z kumplem, który mieszkał ulicę dalej, od dzieciaka biegaliśmy po podwórkach, klatkach schodowych. Jak to dzieciaki z gnieźnieńskiego osiedla Stare Miasto. Tu było najciekawiej, wśród tych bram, kocich łbów, starych szyldów. Widzieliśmy obiekty, stare wnętrza z duszą i tajemnicą, które powoli przestawały istnieć. Te wszystkie zakłady rzemieślnicze pachnące smarami i benzyną.
Aleksander Karwowski, fot. Dawid Stube
Z babcią chodziliśmy na ulicę Grzybowo stare poduszki i kołdry czyścić. Pierze w nich wymieniać. Tego świata już nie ma. Zaniechanie, zaniedbanie, dzika deweloperka… i kolejne obiekty z historii miasta padały pod naporem łopat koparek. Nawet nie padały, tylko same się chwiały we własnej kruchości z powodu wieloletnich zaniedbań.
Zaczęliśmy je fotografować, by uchować i mieć co wspominać, zanim miasto nie będzie wyglądać już tak, jak je pamiętaliśmy z dzieciństwa. Potem zaczęliśmy szukać historii tych wszystkich miejsc. OK, garbarnia „Granit” przy ulicy Wrzesińskiej. Ale co to w ogóle znaczy? Biblioteki cyfrowe, stara prasa, internet, pytanie rodziców, bliskich. Do tych zdjęć dodawaliśmy opisy. Rudery nazywaliśmy imionami, dodawaliśmy im tożsamość. Malowaliśmy słowami ich historię i to przemawiało. Ludzie wspominali w komentarzach, dzielili się opowieściami o tych miejscach, wzruszali się.
W garbarni pracował kogoś dziadek, a tu uczył się czyjś tata. Historia zaczęła żyć. Poruszaliśmy te statyczne obrazki, do których przywykliśmy, mijając je beznamiętnie przez lata. I to otworzyło mi kolejne okna na nowe horyzonty. Skoro historia tak wzrusza, to poszukajmy jej razem. Przecież sam startowałem w tych poszukiwaniach prawie od zera. Znałem tylko całą tę historię o Wzgórzu Lechowym, zjeździe gnieźnieńskim, koronacjach itp. Ale to nie mówiło tak mocno, jak te historie z ulic i bram. Zamierzchłe było.
Zakupiłem wszystkie możliwe książki o historii Gniezna. Czytałem z wielkim zaciekawieniem zapisy o ruinach murów miejskich, jurydykach, katach, pruskiej kolonizacji, odbudowie miasta po pożarze. „Pustostan” ewoluował samoczynnie w kierunku bloga historycznego i nim się stał. Ale po kilku latach postanowiłem dać mu nowego ducha, bo i ja sam się zmieniłem.
Podszedłem do tematu trochę bardziej dziennikarsko, do czego namawiała mnie moja dziewczyna Aśka. Nabrałem pewności siebie w tym, co opowiadam gnieźnianom, i zaprosiłem ich „za winkiel”. Zaprosiłem do wspólnego pogadania o mieście, jego fajnej i smutnej stronie, tego co nas w nim wkurza, ale i tego, co w nim jest piękne, nawet jeśli wydaje się brudne.
Bo moja brudna kamienica, w której się wychowałem, może niektórych zniechęcać, ale dla mnie jest piękna, bo jest moja. Tylko w niej tak padało do wnętrza klatki schodowej światło, że przenikając przez kolorowe szkiełka w stuletnich oknach, tworzyło o godzinie szesnastej bajeczny obraz na drzwiach do mieszkań. I każdy z nas ma taki zakątek, dom, zaułek, schodki, ławkę, które są jego. Suma tych opowieści jest opowieścią o najpiękniejszym miejscu na ziemi – naszym mieście.
K.K.-B.: Na „Za Winklem” możemy znaleźć najróżniejsze historie miejskich budynków, także tych nieistniejących, opowieści o czasach świetności gnieźnieńskiej parowozowni, dawnej urodzie Parku Miejskiego, pacjentach Szpitala „Dziekanka” czy ostatnio o rodzimych strażakach z przełomu XIX i XX wieku. Co decyduje o tym, że przybliżasz akurat taki, a nie inny fakt i czy masz swoje ulubione historie?
A.K.: Nie mam klucza. Ja nie szukam opowieści, historii, tropów. One same mnie znajdują. Atakują mnie z każdej strony. Śnią mi się w nocy, nachodzą z nowo poznaną osobą. Ktoś mi opowie historyjkę z jego osiedla, a ja już szukam wszystkiego na ten temat. Dostałem tableau z podobiznami strażaków z czasów pruskich Gniezna, od razu zacząłem węszyć, co to za ludzie, jakie wydarzenia, miejsca są na tych zdjęciach.
Spod zmęczonej już elewacji starej kamienicy na ulicy Grzybowo wyłonił się fragment napisu – malowanego szyldu. Reklamy jakiegoś przedwojennego składu. Od razu szukam i pytam. Czytelnicy podsuwają kolejne tropy, zasłyszane od babki opowieści. I tak dalej razem snujemy tę opowieść. Opowieść o przeszłości naszego miasta.
K.K.-B.: Tymczasem w ramach stypendium zredagujesz książkę – alternatywny przewodnik po Gnieźnie „Cho za winkiel”, który dostępny będzie w internecie w formie e-booka. Czy znajdą się tam treści publikowane dotychczas na „Za Winklem” i czy zostaną ułożone według jakiegoś klucza, idei?
A.K.: Będą w nim treści już opowiedziane, ale nie tylko. Mam mnóstwo rozpoczętych i nigdy niepublikowanych historii, które potrzebują po prostu zaangażowania czasu i myśli. Bo z tymi tematami jest tak, że jak jakiś mnie porwie, to przepadam. Odsuwam inne równolegle prowadzone przedsięwzięcia i cały arsenał działań idzie w tym kierunku. I nawet kiedy myślę, że wyczerpałem temat, to on się nigdy nie kończy.
Gdy tak patrzę na wpisy z „Pustostanu”, sprzed na przykład ośmiu lat, to mój stan wiedzy na dany temat jest już dużo większy. Dopowiem te historie i je jeszcze dopieszczę. Z każdym człowiekiem historia się uzupełnia, za każdym winklem wyłania się nowy obraz i perspektywa. E-book będzie miał swoją narrację i drogę, ale nie będą one proste, jak w typowym przewodniku. To autorska opowieść, wspólny spacer, w który zabiorę czytelnika osobiście. Pozwól jednak, że nie zdradzę jeszcze całości zamysłu.
K.K.-B.: A czy wzbogacisz dostępne już treści o archiwalne zdjęcia, a może i grafiki?
A.K.: Tak, zdecydowanie! Zebrane przeze mnie materiały cały czas są opisywane i katalogowane. Z tego zamętu plików i danych staram się stworzyć jakiś obraz. Bardzo chcę, by przez kolejne strony wydawnictwa szedł ten Olo w czapeczce z loga mojego blogu, który narysowała Aśka. Będę starał się unikać tonu eksperckiego, bo w to grać nie umiem. Raczej treść ma brzmieć i wyglądać tak, jakbyś poprosiła kolegę z podwórka, by opowiedział ci o swojej dzielnicy, osiedlu, podwórku.
Aleksander Karwowski, fot. Dawid Stube
I jak tak chcę się poszwendać niespiesznie po mieście z czytelnikami. Zwrócić im uwagę, że tu, gdzie stoją, na rozgrzanej letnim słońcem ulicy, 120 lat temu chłopcy z Cierpięgów poili krowy w jeziorze Jeleń, potocznie zwanym „Weneją”, choć jezioro jest już daleko stąd.
Przysiąść na ławce w cieniu i zachęcić, by przez kilkanaście minut patrzeć się w kamienicę. Jej życie oraz jej mieszkańców. I dowiedzieć się, że tu działała najdłużej pracująca w mieście piekarnia i po czym poznać ślady jej przeszłości. Tak lubię mówić o mieście i tak na miasto patrzę.
K.K-B.: A do kogo tak naprawdę ma trafić przewodnik i czy poza internetem planujesz też jakąś formę jego promocji w realu?
A.K.: Jeśli zawsze przychylni kulturze miasta gnieźnianie będą chcieli wysłuchać mojej opowieści o wydawnictwie, to cały się temu oddam, z wielką uciechą. Mamy w Gnieźnie wspaniałe festiwale i inicjatywy, pięknych i zaangażowanych ludzi. Z ich pomocą i przy ich przychylności jesienią na pewno wydawnictwo pojawi się w przestrzeni miasta i będziemy o tym rozmawiać. Już mamy pierwsze ustalenia i na pewno nie przejdzie premiera e-booka bez echa.
Aleksander Karwowski, fot. Dawid Stube
Przewodnik zadedykuję nie tylko mieszkańcom Gniezna. Choć wiem, jak są świetni, zaangażowani i rozkochani w naszym mieście. Ich nie trzeba przekonywać, namawiać. Ale jeśli ktoś, do tej pory niezainteresowany niedaleką historią miasta, pokocha dzięki temu przewodnikowi jakąś jego część, jakiś kawałeczek nawet, to będę zadowolony.
Często spotykam się z narzekaniem na otoczenie, brudne i śmierdzące bramy, krzywe chodniki, wizerunek miasta już zmęczonego, niemytego, nawet zapomnianego. Ale przecież w tym jest jakaś opowieść, pamięć ludzi, wspomnienie zapachów. Brudna elewacja, popękany tynk i psia kupa na schodach – to tylko stan. Ale wokół przestrzeń ma ducha. Trzeba go jedynie dostrzec. Jeśli sami się uśmiechniemy do miasta, ono się do nas będzie uśmiechać cały czas.
K.K-B.: I na koniec może jeszcze wyznaj, za co kochasz, a za co nie, te winkle, fyrtel, a może jak chce inny piewca lokalnych historii – Miasteczko?
A.K.: Jak każdy, miewam w Gnieźnie długie momenty zmęczenia miastem, wkurzenia na jego władze i często ich krótkowzroczność czy nawet tępą ślepotę. Ludzie mnie czasami wkurzają, a czasami śmieszą. Ale wystarczy spacer o każdej porze roku.
Aleksander Karwowski, fot. Dawid Stube
Alejki, parki, strome ulice, podwórka z przejściami na szagę, skróty przez wydeptane trawniki, znajome szyldy nad sklepami, piaskownice, drzewa, jesienny zapach przepalanych pieców, akacja kwitnąca wiosną, mewy skrzeczące do bólu uszu nad „Weneją”, niedzielne zapachy obiadów ulatniające się z kuchni Starego Miasta.
I wiesz, że to jest twoja historia, tobie znana, którą znasz, która porusza ci serce. I wiesz, że jesteś u siebie. Gdziekolwiek byś wyjechał, to już pozostaje na zawsze w tobie. Jedna z bohaterek książki Filipa Springera „Miasto Archipelag” powiedziała, że każdy jej powrót do rodzinnych Skierniewic to jak położenie głowy na ciepłej poduszce. I tak sobie właśnie leżę w tym komforcie.
