Ostrów i Sofia
Opublikowano:
30 czerwca 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
6 maja br. na terenie Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy została otwarta wystawa planszowa „Średniowieczne źródła naszego dziedzictwa. Ostrów Lednicki – Sofia Kijowska”. Honorowy patronat nad nią objął Nadzwyczajny i Pełnomocny Ambasador Ukrainy w Polsce Andrij Deszczycia. Ekspozycja będzie dostępna dla zwiedzających do połowy października.
Piastowsko-kijowskie związki
W X wieku w odległości tysiąca kilometrów zaczęły kształtować się Polska i Ruś, czyli dzisiejsza Ukraina. W 966 roku Mieszko I przyjął chrzest, a dwadzieścia dwa lata później to samo uczynił władca kijowski Włodzimierz Wielki. Szacuje się, że potomkowie obu władców zawarli ponad 20 polsko-ruskich małżeństw. Biskup Thietmar z Merseburga, pisał, że córka Bolesława Chrobrego (nienazwana z imienia) poślubiła Świętopełka, syna Włodzimierza Wielkiego. Tenże książę zwany był Przeklętym, gdyż podobno w walce o tron Rusi po śmierci Włodzimierza zamordował swych braci Gleba i Borysa. Według innej teorii to drugi z braci, Jarosław Mądry, dokonał tej zbrodni. Tenże w 1016 roku zdetronizował Świętopełka, który musiał uciekać wówczas do Polski.
Wyprawa kijowska
Dwa lata później, w lipcu 1018, wspólnie z Chrobrym ruszył z wyprawą kijowską. Wspomniany Thietmar pisał:
Plakat wystawy, fot. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
„Nie wypada zamilczeć o żałosnej klęsce, jaka się wydarzyła na Rusi. Bolesław mianowicie najechał ten kraj i duże poczynił tam szkody […]”.
Wyprawa zakończyła się dla Chrobrego sukcesem, przywrócił na tron w Kijowie swojego zięcia, odbił utracone wcześniej przez Mieszka Grody Czerwieńskie, a z wyprawy oprócz licznych łupów przywiózł siostrę Jarosława i Świętopełka – Przedsławę, którą zdaniem kronikarza
„[…] dawniej sobie upatrzoną, ten stary wszetecznik Bolesław uprowadził bezwstydnie, zapominając o swojej ślubnej małżonce”.
Zaledwie kilka miesięcy wcześniej Chrobry ożenił się z Odą, córką niemieckiego margrabiego, na znak pokoju zawartego w Budziszynie. Zasadniczo Przedsławę uważa się za konkubinę Chrobrego, jednak według niektórych badaczy była jego żoną.
Sojusze małżeńskie
Około 1040 roku wnuk Bolesława Kazimierz Odnowiciel wziął ślub z kijowską księżniczką z dynastii Rurykowiczów Marią Dobroniegą. Zdaniem części historyków była ona córką Włodzimierza I, inni uważają ją natomiast za jego wnuczkę, córkę Borysa. Z tego małżeństwa urodziła się córka Świętosława (żona Wratysława II, pierwsza królowa Czech) i czterech synów. Dwaj z nich, Władysław Herman i Bolesław II Szczodry, byli w kolejnych latach władcami Polski. Także siostra Kazimierza Odnowiciela Gertruda zawarła polsko-ruskie małżeństwo. Jej mężem był Izjasław I, syn Jarosława Mądrego. Przypuszczalnie również Bolesław Szczodry ożenił się z księżną ruską, Jan Długosz w „Kronikach Królestwa Polskiego” pisał, że jego żoną była Wiszesława. Z kolei ich syn Mieszko Bolesławowic, zdaniem kronikarza
Konstanty Górski, Wjazd Chrobrego do Kijowa, fot. Polona
„pojął za małżonkę Eudoxyę, siostrę rodzoną Światopełka książęcia Kijowskiego, a to z woli stryja, Władysława książęcia Polskiego, ażeby kraje Ruskie, którego ojciec jego był podbił, przez ten związek tym więcej utwierdziły się̨ w wierności i posłuszeństwie”.
Związek z księżniczką kijowską zawarł także Bolesław Krzywousty, jego pierwszą żoną była Zbysława. Z kolei jego siostra wyszła za mąż za księcia Jarosława.
Współpraca w XXI wieku
Wiele wieków po sojuszach małżeńskich, 23 czerwca 2018 roku dyrektor Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy prof. dr hab. Andrzej Marek Wyrwa i dr hab. Olena Yasynetska z Narodowego Rezerwatu „Sofia Kijowska” podpisali w imieniu reprezentowanych przez siebie instytucji umowę o współpracy. Partnerstwo placówek realizowane jest w zakresie takich zadań jak wymiana informacji, organizacja wystaw czy prace naukowe.
Piotr Michałowski, obraz Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa, fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Obie placówki łączy fakt zarządzania historycznymi obiektami sakralnymi. Narodowy Rezerwat opiekuje się jednym z siedmiu ukraińskich obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, najbardziej znaną świątynią w kraju – Soborem Mądrości Bożej. Z kolei MPP zarządza reliktami grodu na Ostrowie Lednickim. Wystawa planszowa „Średniowieczne źródła naszego dziedzictwa. Ostrów Lednicki – Sofia Kijowska” jest owocem współpracy obu instytucji.
Na ekspozycji zaprezentowano wspólne dziedzictwo Polski i Rusi, relacje w czasach wczesnośredniowiecznych, sojusze małżeńskie, a także opisano zabytki znajdujące się pod opieką obu instytucji. Wystawa miała być prezentowana również na Ukrainie, jednakże zbrojna napaść wojsk rosyjskich uniemożliwiła to.
Ostrów Lednicki
O ruinach na wyspie Jeziora Lednickiego pisał już piętnastowieczny kronikarz Jan Długosz:
fot. M. Jóźwikowska
„znaczne bardzo jezioro Wielkiej Polski pod miasteczkiem Pobiedziskami, oblewające wyspę dość obszerną, na której, wedle ustnego raczej niż piśmiennego podania, miał być pierwotnie założony kościół katedralny Gnieźnieński (co pozostałe szczątki i gruzy poświadczają), późniejszym dopiero czasem, dla trudnego przystępu, przeniesiony do Gniezna. Jezioro to ma przeszło dwie mile długości”.
Zainteresowanie Lednicą pojawia się w XIX wieku. Najpierw za sprawą Edwarda Raczyńskiego, który w swojej książce „Wspomnienia Wielkopolski” pisał o „wyspie na Jeziorze pod Lenną Górą”. W 1856 roku hrabia Albin Węsierski z Zakrzewa kupił Ostrów na licytacji od rządu pruskiego. Żywo interesował się tematem ruin, sprowadził tu badaczy m.in. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pisał artykuły do poznańskiej, ale także zagranicznej prasy. W rok po jego śmierci, w 1876 roku, nakładem syna Zbigniewa ukazała się publikacja „Opisy starożytnych ruin na wyspie Jeziora Lednickiego” autorstwa Ignacego Polkowskiego. W tym samym roku wydana została także książka Mariana Sokołowskiego „Ruiny na Ostrowie Jeziora Lednicy. Studium nad budownictwem w przedchrześcijańskich i pierwszych chrześcijańskich wiekach w Polsce”.
Muzeum Pierwszych Piastów
W 1930 roku ruiny pałacu i kaplicy zostały wpisane do rejestru zabytków. A dwa lata później rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę prace archeologiczne. W 1936 roku na wyspie gościł prezydent Polski Ignacy Mościcki. Od początku lat sześćdziesiątych XX wieku prowadzono kolejne duże prace archeologiczne, a w 1969 roku utworzono Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy; z czasem nazwę zmieniono na Muzeum Pierwszych Piastów. Dyrektorem instytucji od 2008 roku jest prof. dr hab. Andrzej Marek Wyrwa.
Pocztówka z obrazem Jana Matejki Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa, fot. Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Lublinie
Muzeum od kilkudziesięciu lat prowadzi prace badawcze na terenie wyspy i jeziora. Współpracuje z Centrum Archeologii Podwodnej z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Na Lednicy możemy podziwiać ruiny palatium, czyli budowli złożonej z rezydencji i kaplicy. Część rezydencjonalna miała ponad 30 m długości i blisko 15 m szerokości, natomiast sakralna była zbudowana na planie krzyża greckiego o wymiarach 8 m na ok. 10 m. Powstanie palatium datowane jest na czasy Mieszka I.
Pod koniec X bądź na początku XI wieku, a także w początkach XII stulecia pałac i kaplica uległy przebudowie. Lednica uważana jest za jedno z hipotetycznych miejsc chrztu Mieszka i jego dworu. Podczas prac archeologicznych odkryto zagłębienia w kaplicy, które być może pełniły funkcję basenów chrzcielnych. Ostrów Lednicki w 1994 roku został wpisany na listę pomników historii.
Sofia Kijowska
W 1939 roku powołano muzeum, które posiadało w swej pieczy Sobór Mądrości Bożej w Kijowie wraz z zabudowaniami. Dziś Narodowy Rezerwat Sofia Kijowska składa się z pięciu muzeów, opiekujących się blisko 80 ukraińskimi zabytkami.
fot. M. Jóźwikowska
Wspomniany Sobór Mądrości Bożej, zwany także Sofijskim, jest najstarszą świątynią na Ukrainie, która zachowała się prawie w całości do dziś. Sobór zbudowano w XI wieku w stylu bizantyjskim z wpływami lokalnej architektury. Przebudowano go w XVII i XVIII oraz XIX wieku. W 1990 roku kościół wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Od 2018 roku Rezerwat Sofia prowadzi na terenie soboru badania archeologiczne po kierownictwem dr Timura Bobrowskiego.
Podczas nich odkryto m.in. datowany na V–IV w. p.n.e. pochówek szkieletowy, najstarszy zabytek na terenie świątyni. Rezerwat zarządza również m.in. kijowskim monasterem św. Cyryla, którego początki sięgają XII wieku, czy osiemnastowieczną cerkwią św. Andrzeja w Kijowie.
