Artysta senior w nowej sytuacji
Opublikowano:
19 września 2017
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Bardzo zależało nam na tym, aby takie spotkanie odbyło się w Poznaniu” – przyznał Marszałek Województwa Wielkopolskiego Marek Woźniak podczas otwarcia spotkania, poświęconego trudnościom, z jakimi borykają się pracownicy artystyczni w wieku 35+. Konferencja odbyła się z udziałem delegatów z całego kraju.
Spotkanie rozpoczęło się od przedstawienia bardzo interesujących i szczegółowych wyników badań, przeprowadzonych wśród pracowników instytucji artystycznych w Województwie Wielkopolskim. Szczegółowy raport Fundacji Altum, zaprezentowany przez Marcina Poprawskiego – prodziekana Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a przygotowany przez Michała Mękarskiego, Sławomira Malewskiego oraz Przemysława Kieliszewskiego (z konsultacją naukową prof. UAM dr hab. Jacka Sójki), wydaje się być kluczowy w zrozumieniu istoty wielu problemów. Warto podkreślić, że dotykają one nie tylko pracowników artystycznych, którzy już niebawem przejdą na emeryturę, ale również tych w nieco młodszym wieku.
Kiedy w 2009 roku doszło do zmiany ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pracownicy artystyczni zostali pozbawieni prawa do wcześniejszej emerytury. W rezultacie pojawiło się wiele zagrożeń, mających wpływ nie tylko na sytuację samych pracowników, ale również funkcjonowanie zatrudniających ich instytucji artystycznych. Nic więc dziwnego, że dokładne poznanie aspiracji, perspektyw zawodowych i postaw wobec starości było głównym celem projektu badawczego Fundacji Altum.
Projekt jest rodzajem podsumowania wielu ubiegłorocznych dyskusji i spotkań, które odbyły się w gronie dyrektorów instytucji artystycznych Poznania, urzędników Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego, a także innych samorządów. Z licznych debat na temat problemów pracowniczych instytucji artystycznych, wykluła się idea stworzenia programu osłonowego, chroniącego artystów znajdujących się u kresu kariery.
Badania ilościowo-jakościowe, sfinansowane ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego, zostały przeprowadzone przez zespół badawczy w okresie od marca do czerwca 2017 roku. W największym stopniu dotyczyły artystów tancerzy, śpiewaków solistów i chórzystów, instrumentalistów dętych oraz muzyków instrumentów smyczkowych. To właśnie te grupy są szczególnie narażone na przyspieszone skutki procesów starzenia się, uniemożliwiające lub znacznie obniżające ich zdolność wykonywania wyuczonego zawodu na odpowiednim poziomie. Opinie pozyskano dzięki przeprowadzeniu anonimowej ankiety wśród 143 pracowników artystycznych wielkopolskich instytucji kultury. Wyniki badań przyniosły aż kilkadziesiąt wniosków, wiele z nich jest bardzo symptomatycznych.
Omawiający je Marcin Poprawski podkreślił, że problem związany z wydłużeniem okresu aktywności zawodowej wśród artystów nie tylko istnieje obecnie, ale bez wprowadzenia odpowiednich zmian, będzie przypominać o sobie w przyszłości.
Warto zaznaczyć, że pomysł, aby ankiety skierować do osób w wieku 35+ był w pełni uzasadniony. Należy pamiętać, że w przypadku wielu zawodów artystycznych wiek „senioralny” zaczyna się znacznie wcześniej niż w wieku 50 lat. To znamienne, że u wszystkich grup wiekowych wyniki ujawniły wielkie obawy o swoją przyszłość. 72,4 proc. badanych zauważyło swoją słabość na rynku pracy, związaną z obecnym wiekiem. W największym stopniu (85,7 proc.) swoją gorszą pozycję na rynku pracy dostrzegają respondenci w wieku 46-50 lat. Ponadto blisko 80 proc. badanych ocenia, iż rosnący wiek znacznie zmniejsza ich zdolności zawodowe.
Wszyscy badani śpiewacy i tancerze zwrócili uwagę na ich zmniejszające się możliwości zawodowe. 71,4 proc. tancerzy i 57,2 proc. śpiewaków nie ma poczucia bezpieczeństwa w kwestii swojego zatrudnienia w instytucji kultury.
Badani w zdecydowanej większości wskazali, iż zapewnienie pracy pracownikom artystycznym w wieku 50+ leży po stronie zarządzających instytucją, a nie pracownika. Najwięcej aprobaty, bo aż 85,2 proc., zyskała opinia, iż ze względu na specyfikę pracy, artystom zatrudnionym w instytucjach kultury znacznie trudniej znaleźć pracę poza wyuczonymi kwalifikacjami. Niewątpliwie największy lęk budzi w badanych „stopniowe obniżanie sprawności – ruchowej, wydolnościowej, głosowej, słuchowej, manualnej” oraz „nieobsadzanie w repertuarze, spychanie na drugi plan”. Tuż za nimi znalazł się „lęk i niepewność przed utratą pracy”.
Jakie formy pomocy są najlepszym rozwiązaniem zdaniem ankietowanych? Aż 73,4 proc. respondentów uważa, że kluczowe jest wsparcie ich w zakresie profilaktyki i poprawy kondycji zdrowotnej oraz fizycznej. Kolejną bardzo wysoko ocenianą formą pomocy (63,8 proc.) jest wsparcie w odnalezieniu się na rynku pracy (np. poprzez umożliwienie poznania własnych mocnych stron i predyspozycji zawodowych – wsparcie psychologiczne, coaching).
Jakie czynniki skłoniłyby artystów do zmiany miejsca pracy lub podjęcia alternatywnej kariery zawodowej? Co ciekawe, najważniejszymi argumentami nie są tu aspekty płacowe, lecz zapewnienie zabezpieczeń socjalnych – uważa tak aż 70,1 proc. ankietowanych. Kolejnym ważnym czynnikiem, ułatwiającym podjęcie ewentualnej decyzji o zmianie pracy, jest zapewnienie większej satysfakcji z nowych wyzwań zawodowych (69,1 proc.).
Zespół badawczy bije na alarm. Sugeruje jak najszybsze wprowadzenie programów osłonowych (o charakterze socjalnym, edukacyjnym i wspierającym) dla artystów oraz wznowienie prac nad zmianą ustawodawstwa w tym zakresie.
Mowa tu zwłaszcza obniżeniu wieku emerytalnego artystów, lecz pojawiły się również takie propozycje jak wprowadzenie ustawowej zasady trwale konstytuującej program osłonowy dla artystów osiągających określony wiek: 40-45 lat artyści baletu, 50-55 lat śpiewacy i instrumentaliści dęci, 55-60 lat artyści instrumentów smyczkowych. Konieczne jest opracowanie racjonalnego, sprawiedliwego i trwałego systemu socjalnego dla artystów. Postulowane jest jego natychmiastowe przygotowanie oraz wdrożenie przynajmniej w pilotażowej formie od początku 2018 roku – również w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego, pozostających w dyspozycji Województwa Wielkopolskiego.
Po prezentacji wyników badań, o aktualnych możliwościach wsparcia rozwoju zawodowego artystów opowiedziała Sylwia Wójcik, dyrektorka Departamentu Wdrażania Europejskiego Funduszu Społecznego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego. – Konieczne jest stworzenie szerokiego pakietu osłonowego dla artystów, uwzględniającego takie kwestie, jak przekwalifikowanie, konsultacje z doradcą zawodowym czy psychologiem. Kluczowa jest aktywizacja zawodowa, choćby poprzez staże czy praktyki. Trzeba ułatwić artystom odnaleźć się w nowej sytuacji – podkreśliła Wójcik. Konferencja, połączona z dyskusją, zakończyła się Informacją Rady Instytucji Artystycznych o wniosku dotyczącym programu osłonowego dla pracowników instytucji artystycznych, obwieszczoną przez dyrektora Teatru Muzycznego w Poznaniu, Przemysława Kieliszewskiego.
Konferencja pt. „Senior artysta: poza afiszem” odbyła się w poniedziałek 18 września w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu.
