Organicznik z Oporowa
Opublikowano:
14 kwietnia 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Postać prawdziwie szlachecko-magnacka, był jednym z wyjątkowych ówczesnych ziemian, którzy powołani i zdolni byli do usilnej pracy przy wszelkich ważnych czynnościach społecznych, przy czym zażywał on sławy doskonałego gospodarza”.
Tak pisał o Mieczysławie Kwileckim Zygmunt Zalewski w publikacji wydanej z okazji pięćdziesięciolecia Banku Kwilecki Potocki i S-ka. Głowa rodu, ziemianin, przedsiębiorca, działacz powstańczy, organicznik. Tak pokrótce można scharakteryzować Kwileckiego.
W Malińcu
Mieczysław Kwilecki urodził się 15 sierpnia 1833 roku w rodzinnym majątku Maliniec (dawniej wieś, obecnie dzielnica Konina). Jego ojciec Hektor (1801–1843) był synem Klemensa (1772–1826) i Anieli (1777–1845) Kwileckich, właścicieli rozległych dóbr w międzychodzkim (Kwilcz z wsiami), szamotulskim (majętność Dobrojewo), konińskim (Gosławice, Maliniec wraz z kilkunastoma wsiami), a także Objezierza (pow. obornicki) i Siedlnicy koło Wschowy. Po śmierci rodziców to właśnie Hektorowi jako najstarszemu z czworga żyjących dzieci (dwoje dzieci Kwileckich zmarło) przypadły ogromne dobra w konińskim, Siedlnica, a także wyłączone z klucza dobrojewskiego Oporowo z Bobulczynem.
Portret młodzieńca w czarnym fraku (Hektor Kwilecki z Kwilcza), fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Żoną Hektora była dama dworu bawarskiego Maria z hr. Tauffkirchen (1808–1855). Oprócz Mieczysława mieli jeszcze dwóch synów: Kazimierza (1831–1863) i Władysława (1831–1870) a także córkę Annę (1836–1924). Po przedwczesnej śmierci Hektora ciężar wychowania czworga dzieci spoczywał wyłącznie na Marii, która mimo iż była Niemką wychowywała dzieci w duchu umiłowania polskości. Mieczysław po ukończeniu poznańskiego gimnazjum Marii Magdaleny dalsze nauki pobierał w szkole kadetów w Dreźnie oraz wojskowej w Berlinie.
Na skutek działów braterskich otrzymał Oporowo z Bobulczynem, dobra w konińskim przypadły Władysławowi, a Siedlnica Kazimierzowi.
Wnuczka generała
Dwa lata po śmierci matki, 29 września 1857 roku, w kościele Świętej Małgorzaty w Poznaniu Mieczysław Kwilecki ożenił się z wnuczką generała Jana Henryka Dąbrowskiego, Marią z Mańkowskich, córką Bogusławy z Dąbrowskich i Teodora Mańkowskiego. Józef Łoś w swym pamiętniku tak wspominał zaślubiny:
Maria z Mańkowskich Kwilecka na tarasie w Oporowie, fot. Polona
„Zebrał się liczny poczet obywateli wiejskich […] cały prawie kościół zastałem ciekawymi zapełniony. Żydów, Żydówek, Niemców tłumy niesłychane […] Piękna to para, oboje młodzi, bogaci, opływają we wszelkie warunki, jakie do szczęścia ziemskiego są potrzebne”.
Zapewne krótko po ślubie Kwileccy zamieszkali w Oporowie. Stał tam nieduży dwór zbudowany w połowie XIX wieku. Chociaż dom zupełnie nie był przygotowany na przybycie młodych, postanowili zamieszkać w nim na stałe. W 1859 roku na świat przyszedł pierworodny syn Kwileckich, Hektor (zm. 1912). Oprócz niego mieli jeszcze dwóch synów, Władysława (1860–1881) i Kazimierza (1863–1935) oraz cztery córki: Jadwigę (1861–1943), Marię (1870–1959), Annę (1875–1942) oraz Julię (1877–1951).
Ziemianin
W czasie powstania styczniowego Kwilecki organizował broń dla walczących, za co ścigany był listem gończym. Po zatrzymaniu początkowo został osadzony w więzieniu w Szamotułach, a następnie w Moabicie. Uniewinniono go od zarzutów z uwagi na brak dowodów. Po opuszczeniu aresztu znacznie zwiększył swoją aktywność polityczną i gospodarczą.
Portet Mieczyslawa Kwileckiego, fot. Polona
Gospodarstwo prowadził w sposób nowoczesny. Będąc w Paryżu, uczęszczał na wykłady z rolnictwa. Zdobytą wiedzę i metody (drenowanie pól, nawozy sztuczne) wdrażał w Oporowie. Zaczął hodować owce na mięso i wełnę. Jego córka Maria w pamiętnikach pisała, że ojciec „miał wielki sentyment do pola, do inwentarza, znał każdą krowę na każdym folwarku”. Oporowo z folwarkiem Bobulczyn miało około 1000 ha. Po pewnym czasie Kwilecki dokupił pobliskie Kluczewo (700 ha). Po zmarłych braciach odziedziczył Siedlnicę oraz Maliniec z Gosławicami (około 6000 ha).
W 1875 roku kupił na licytacji majętność Grodziec w konińskim (około 6000 ha), aby ta nie dostała się w pruskie ręce. Osiem lat później po zmarłym stryju Arsenie odziedziczył Kwilcz z przyległościami. Szczególne sukcesy odnosił w hodowli owiec. Okazy z oporowskiej owczarni prezentował na wystawach, m.in. w Berlinie, Wiedniu, Paryżu i Moskwie. Oporowo należało do tych majątków, do których lgnęli na praktykę młodzi adepci rolnictwa.
Centralne Towarzystwo Gospodarcze
Nie mniej aktywnie Kwilecki działał w sferze gospodarczej. Stanisław Karwowski w książce wydanej z okazji pięćdziesięciolecia „Dziennika Poznańskiego” pisał, iż pod koniec 1858 roku Hipolit Cegielski postanowił stworzyć
Rodzina Kwileckich w Oporowie, fot. Polona
„samodzielne czasopismo polityczne. […] Porozumiał się [w]tedy Cegielski z Anastazym Radońskim, Gustawem Potworowskim i Władysławem Bentkowskim i po złożeniu potrzebnej według ówczesnego prawodawstwa kaucji i zebraniu funduszy na opędzenie kosztów redakcji i wydawnictwa”
1 stycznia 1859 roku ukazał się pierwszy numer dziennika. Kwilecki od samego początku istnienia spółki przez kilkadziesiąt lat pełnił funkcję przewodniczącego rady nadzorczej. W 1861 roku założono Centralne Towarzystwo Gospodarcze, organizację mającą na celu promowanie nowoczesnego rolnictwa. Cztery lata później Kwilecki wszedł do zarządu tej instytucji i funkcję tę sprawował aż do 1902 roku, kiedy został mianowany honorowym członkiem zarządu. W 1870 roku zorganizowano w Szamotułach wystawę rolniczą, Kwilecki był jednym z jej dyrektorów, a za zasługi otrzymał złoty medal towarzystwa.
Bankier
W 1870 roku powołano spółkę Bazar Poznański. Od początku jej istnienia aż do 1901 roku Kwilecki był jednym z dyrektorów, a w latach 1902–1909 pełnił funkcję członka rady nadzorczej. 28 września 1870 roku Bolesław Potocki (ziemianin z Będlewa), Mieczysław Łysakowski (bankier z Torunia) oraz Kwilecki założyli spółkę Bank Rolniczo-Przemysłowy „Kwilecki Potocki i Spółka”.
Fotografia Mieczysława Kwileckiego z psem, fot. Polona
Wyżej wspomniani byli firmowymi tej organizacji, czyli osobami osobiście odpowiedzialnymi. Kwilecki ponadto przez kilkadziesiąt lat zasiadał w radzie nadzorczej banku. Nie był to jednak jedyny bank z nim związany. W 1872 roku współzakładał Bank Włościański i przez 45 lat sprawował funkcję przewodniczącego rady nadzorczej. Kwilecki działał także na swoim lokalnym podwórku. W 1877 roku Bank Kwilecki Potocki przejął na likwidacji wroniecką garbarnię, którą osiem lat później przekształcił w zakład produkujący syrop i cukier kartoflany.
Był również jednym ze współzałożycieli w 1892 roku spółki Cukrownia Szamotulska – Zuckerfabrik Samter G.m.b.H. Dwa lata później spółka nabyła grunt z przeznaczeniem pod budowę cukrowni (ukończono ją w 1895). Kwilecki od początku istnienia spółki był członkiem rady nadzorczej, a w latach 1899–1907 przewodniczącym rady.
Oprócz działalności Kwileckiego na niwie rolniczej i gospodarczej warto jeszcze wspomnieć o jego działalności politycznej. Od 1866 roku do śmierci był członkiem Landtagu (Pruskiego Sejmu Krajowego), a w latach 1867–1870 posłem Parlamentu Związku Północnoniemieckiego. Jak pisał Andrzej Kwilecki, Mieczysław nie odegrał wielkiej roli w Landtagu, jednak kilkukrotnie przemawiał w sprawach polskich.
Mistrz Paderewski
W 1877 roku Kwilecki rozpoczął rozbudowę dworu w Oporowie. W tym celu zatrudnił wybitnego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Po roku pracy powstał eklektyczny pałac, który jak pisała Maria Strzałko,
Fotografia Mieczysława Kwileckiego, 50 lat pracy Banku Kwilecki Potocki i S-ka w Poznaniu 1870-1920 Przegląd Jubileuszowy
„nawiązywał do XVII-wiecznej architektury francuskiej, przejawiając jednocześnie wszystkie niemal cechy charakterystyczne dla twórczości […] architekta”.
W nowym domu Kwileccy przyjmowali wielu ważnych gości. W niedalekim Gałowie przebywał w 1891 roku Julian Fałat. Ludwik Mycielski, jadąc w gościnę do Oporowa, zabrał ze sobą malarza. Przyjacielem rodziny i wręcz domownikiem był inny malarz, Marceli Krajewski. W 1882 roku był świadkiem na ślubie córki Kwileckich Jadwigi z Wincentym Niemojewskim. Osiem lat później namalował innego gościa Kwileckich – pianistę Władysława Żeleńskiego. W tym samym roku do Oporowa zawitał jeszcze jeden pianista.
„Pierwsze wrażenie dziwne […] mała drobna figurka, mizerny, potargany, długie włosy w lokach zwichrzonych koloru marchwi”
– pisała Żółtowska. Tym oryginałem był Ignacy Jan Paderewski. Anna z Mielżyńskich Kwilecka (siostra Mieczysława) w jednym z listów opisała koncert młodziutkiego pianisty w Dreźnie. Pod wpływem tego Kwilecka postanowiła wysłać list z zaproszeniem do zagrania koncertów w Poznaniu i gościny w Oporowie, na co młody wirtuoz przystał.
***
Głowa konia nad wejściem do dawnej stajni w Oporowie, fot. M. Dachtera
Kwilecki nie doczekał wolnej Polski, zmarł 5 czerwca 1918 roku w Oporowie. O jego śmierci pisano w większości poznańskich dzienników („Goniec Wielkopolski”, „Postęp”, „Kurier Poznański”, „Dziennik Poznański”). W rubryce żałobnej gazety „Praca” napisano:
„W 85-tym roku życia, doczekawszy się pogodnej i do niedawna rześkiej starości, zgasł w rodzinnym swoim majątku, Oporowie, Mieczysław, hr. Kwilecki […]. Długie pasmo jego żywota wypełnione było wierną służbą dla kraju. […] Służby tej nie szukał poza obrębem zwykłych powinności. Imał się każdej zbożnej roboty, każdej choćby najdrobniejszej pracy”.
Kwilecki spoczął w rodzinnym grobowcu w Kwilczu.
Literatura:
Ted Kaminsky, „Polish Publicists and Prussian Politics”, Franz Steiner Verlag, 1988
Stanisław Karwowski, „Historia «Dziennika Poznańskiego» Od roku 1859–1864”, w: „Książka jubileuszowa «Dziennika Poznańskiego» 1859–1909”, Poznań 1909
Andrzej Kwilecki, „Kwilcz i inne majątki Kwileckich na przestrzeni wieków”, Poznań 1996 (cytaty z pamiętnika Marii Żółtowskiej w podrozdziałach „Ziemianin” i „Mistrz Paderewski”)
Andrzej Kwilecki, „Z Kwilcza rodem”, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2012
Józef Łoś, „Na paryskim i poznańskim bruku: z pamiętnika powstańca, tułacza i guwernera 1840–1882”, Polska Akademia Nauk, Biblioteka Kórnicka, 1993 (cytat w podrozdziale „Wnuczka generała”)
Adam Skałkowski, „Bazar Poznański. Zarys stuletnich dziejów (1838–1938)”, Poznań 1938
Maria Strzałko, „Materiały do dziejów rezydencji w Polsce”, t. 1: „Województwo poznańskie”, Warszawa 1991 (cytat w podrozdziale „Mistrz Paderewski”)
Zygmunt Zalewski, „50 lat pracy Banku Kwilecki Potocki i ska w Poznaniu 1870–1920 przegląd jubileuszowy”, Poznań 1920 (cytat we wstępie)
Maria Żółtowska, „Pamiętniki”, za: Andrzej Kwilecki, „Z Kwilcza rodem”, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2012
Bank Włościański, „Sprawozdanie z Czynności Banku Włościańskiego od założenia Banku do 31 grudnia 1873 r.”, oraz „Sprawozdania z Banku Włościańskiego w Poznaniu” za lata 1875–1916
Centralne Towarzystwo Gospodarcze, „Księga Jubileuszowa wydana w 50-tą rocznicę założenia Centralnego Towarzystwa Gospodarczego w Wielkim Księstwie Poznańskiem 1861–1911”, Poznań 1911
„Z żałobnej karty”, „Praca: tygodnik polityczny i literacki, ilustrowany” 16.06.1918 nr 24/1918 (cytat w zakończeniu)
„Postęp” 08.06.1918, r. 29 nr 129
„Goniec Wielkopolski: najtańsze i najstarsze pismo codzienne dla wszystkich stanów” 07.06.1918, r. 41, nr 128
„Dziennik Poznański: wychodzi codziennie z wyjątkiem poniedziałków i dni poświętnych” 07.06.1918, nr 128
