Naczelny architekt PeWuKi

Do Berlina po naukę

Roger Sławski urodził się 24 marca 1871 w Poznaniu. Był synem Stanisława (1841-1913) i Konstancji z Ziołeckich (1848-1943). Jego ojciec, powstaniec styczniowy był z zawodu prawnikiem. Roger dzieciństwo spędził w Szamotułach, gdzie jego ojciec pracował jako sędzia. Sławscy oprócz Rogera mieli jeszcze pięcioro. Córki Marię (po mężu Wicherkiewicz, 1875-1962), przyszłą literatkę i malarkę, Zofię (1872-1958) i Matyldę oraz synów Stanisława (1881-1943) i Jana (1884-1968) także prawników. Po kilkuletnim pobycie w Szamotułach rodzina przeprowadziła się do Poznania.

Roger Sławski, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Roger podobnie jak ojciec ukończył Gimnazjum Marii Magdaleny, jednak nie kontynuował rodzinnej tradycji prawniczej, postanowił bowiem kształcić się na studiach architektonicznych. W tym celu wyjechał do Charlottenburga, pod Berlinem (obecnie dzielnica), by studiować, w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej (Königliche Technische Hochschule).

Czteroletnią naukę przypieczętował zdobyciem srebrnego medalu uczelnianego. Pierwsze lata po ukończeniu studiów praktykuje i pracuje z sukcesami na terenie Niemiec.

“Nieprzeciętne musiały być zdolności młodego polskiego architekta, skoro zaraz po studiach otrzymuje wiele poważnych zleceń.” – pisał Stefan Zieleśkiewicz (s. 70).

Pracował w Marburgu, Karlsruhe i Berlinie. W stolicy zdał egzamin państwowy, a w 1901 roku wziął ślub (1901) z Zofią Arend, a rok później urodził się ich syn Jerzy (zm. 1953). Wspólnie ze swoim profesorem Karolem Schaferem zaprojektowali wnętrza zamku w Heidelbergu, za co otrzymali złoty medal na wystawie paryskiej (1900). Sławski zdobywał także nagrody w konkursach w Lipsku, czy w Bremie. 

Architekt Poznania

U schyłku XIX wieku Sławski wygrał konkurs na projekt rozbudowy hotelu Bazar. Dla architekta, jak pisał Przemysław Matusik,

„nadchodziły teraz dobre czasy w Poznaniu, miejscowym najwyraźniej bowiem najwyraźniej bardzo odpowiadały proponujące, barokizujące fasady.” (Tom II, s. 284).

Młody inżynier zdobywał uznanie w mieście. Według jego projektów wzniesiono m.in. kaplicę Św. Józefa (1903-1904, w stylu neoromańskim) szpital dziecięcy (przy ul. Krysiewicza), czy balustrady do przebudowanego w 1904 roku pomnika Adama Mickiewicza, przy ul. Św. Marcin. W tym samym roku Sławski przeprowadził się do Poznania, gdzie przy ulicy Teatralnej 6 otworzył biuro projektowe.

„Od 1-go kwietnia b. r. osiedliłem się w Poznaniu i podejmuję się wszelkich prac wchodzących w zakres architektury, mianowicie: planów na domy mieszkalne, kościoły itd. oraz planów na wewnętrzne artystyczne urządzenie i wymalowanie” – pisał w ogłoszeniu w Dzienniku Poznańskim.

 

W 1906 roku na świat przyszła córka Sławskich, Helena (zm. 1972). W tym samym czasie zaprojektował kolejny budynek dla szpitala dziecięcego (nowe skrzydło w stylu neogotyckim).

Gmach PTPN po przebudowie, około 1910, fot. Polona

Także według jego rysunków wzniesiono nieistniejące już dziś budynki na Starym Rynku: siedzibę Banku Przemysłowców (1908), czterokondygnacyjną kamienicę dla drogerzysty Józefa Czepczyńskiego (1908), czy hotel Francuski (1908-1910) przy Al. Marcinkowskiego. Do najważniejszych prac Sławskiego należy bez wątpienia także rozbudowa gmachu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1907 – 1909 wzniesiono według jego projektu dwa nowe skrzydła i przebudowano budynek frontowy.

Tradycja „głosi”, że jako członek PTPN, zrezygnował z honorarium. Bardzo ciekawą realizacją jest również neobarokowa kamienica zaprojektowana dla Towarzystwa Ubezpieczeniowego Union (1910) położona na narożniku Pl. Wolności i ul. 3 Maja. Był także autorem niezrealizowanej koncepcji budowy monumentalnej świątyni Zmartwychwstania Pańskiego na poznańskiej Wildzie (obecnie ul. Dąbrówki).

Pałac w Dłoni

Sławski działał nie tylko w Poznaniu, ale także na wielkopolskiej prowincji. Zaprojektował co najmniej kilkanaście dworów i pałaców (nowe budynki i rozbudowy), w Krerowie (1906), Oporowie (1906), Piotrowie (1907), Chudobczycach (po 1907), Bonikowie (1907-1911), Mełpinie (1908), Cichowie (1908), Karczewie (1908), Skoraszewicach (1909), Gorazdowie (1910), Stanisławowie (1910), Swadzimiu (1910), Wolsztynie (1911), Dębnie (1912), Jankowicach (1912), Dakowach Mokrych (1912-1913) czy Starym Sielcu (1914). Jednak, jak pisał Jan Skuratowicz (Dwory i pałace …, s. 180)

„sławę przyniosły […] Sławskiemu zupełnie inne realizacje. W 1910 roku stworzył on swe największe i zarazem najwspanialsze dzieło, za jakie uważa się okazały pałac w Dłoni koło Rawicza”.

Dotychczasowy pałac został przebudowany i rozbudowany dla Marie Woller. Poza dworami i pałacami tworzył także projekty kościołów. Według jego rysunków zbudowano i bądź przebudowano kościoły m.in w Zbąszyniu (ewangelicki, 1903-1905), Ostrowie Wielkopolskim (św. Stanisława Biskupa i Męczennika, 1906), Kamieńcu (św. Wawrzyńca, 1908-09), Kępnie (św. Marcina, 1911), Odolanowie (św. Marcina 1912-13), czy Rawiczu (św. Marka 1914-15).

Pałac w Jankowicach, fot. M. Dachtera

Zapewne jedną z ciekawszych realizacji sakralnych autorstwa Sławskiego, była przebudowa kościoła w Obrzycku (św. Piotra i Pawła) zrealizowana w latach 1906-1909. Do pierwotnej, barkowej świątyni wzniesionej według projektu włoskiego architekta, osiadłego w Rydzynie, Pompeo Ferrari’ego, dobudował neobarokową część, która stała się nawą. Natomiast dotychczasowa świątynia została przekształcona w transept.

Sławski był także autorem siedzib dla banków, Kaliskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu i w Środzie Wielkopolskiej. Swoje projekty realizował także poza Wielkopolską, jak choćby pałac w Goraju (lubuskie, 1908), czy kościół w Nakle n. Notecią (kujawsko-pomorskie). W 1922 roku umiera żona Sławskiego. Trzy lata później architekt ożenił się po raz drugi. Wybranką jego serca była młodsza o blisko ćwierć wieku Waleria Ratajczak (ur. 1895).

Powszechna Wystawa Krajowa

U schyłku lat dwudziestych XX wieku, Poznań był wielkim placem budowy, a to w związku z przygotowaniami do Powszechnej Wystawy Krajowej (PeWuKa), która jak pisał Stanisław Woźnicki, była:

„pierwszym tego rodzaju przedsięwzięciem w Polsce Niepodległej.”

Na ekspozycji zaprezentowano:

„całokształt naszych zdobyczy kulturalnych, działalność rządu i samorządów na wszystkich polach, rozwój handlu, produkcji przemysłowej, rolniczej etc.”

Naczelnym architektem PeWuKi mianowano doświadczonego Sławskiego, a jego zastępcą Jerzego Mullera. Pierwszy z nich odpowiadał za wschodnią część wystawy. Od strony ulicy Bukowskiej i Głogowskiej zaprojektował wielki dziedziniec (270m długości i 80m szerokości) – „Plac św. Marka”, wokół którego na planie litery został wzniesiony zespół kilku pawilonów wystawowych.

Budynek Collegium Chemicum 1939, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

I tak, u zbiegu ulic powstała Hala Reprezentacyjna (pow. ~ 2 tys. m²) tzw. Westybul, z wysoką na ponad 30 metrów wieżą. Przy Westybulu od strony Bukowskiej zbudowano Halę Włókienniczą (pow. 7,5 tys. m²) z przeznaczeniem na pawilony przemysłu włókienniczego, konfekcyjnego i skórzanego. Plac św. Marka otaczała z trzech stron, zbudowana częściowo z wykorzystaniem dawnej Hali Maszyn (z 1923 roku) tzw. Hala Centralna, z przeznaczeniem na pawilony przemysłu papierniczego, elektrotechniczny oraz chemiczny. Halę od dziedzińca oddzielała kolumnada.

Naprzeciwko Dworca Zachodniego, Sławski zaprojektował potężną halę przemysłu ciężkiego (pow. 5,5 tys. m²). Był także współautorem, wspólnie z Edwardem Madurowiczem, dwóch budynków uniwersyteckich, które w trakcie wystawy pełniły funkcję Pałacu Rządowego (Collegium Chemicum) i Pałacu Kultury i Sztuki Collegium Anatomicum). Ponadto Sławski zaprojektował również kilka mniejszych budynków na wystawę, m.in. Pawilon Prasy, Polski Pawilon Zagraniczny, czy Pawilon Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Za zasługi przy organizacji PeWuKi został uhonorowany Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski Polonia Restituta. Na ścianie Westibulu znajduję się tablica poświęcona jego pamięci.

Odbudowa Ratusza

W czasie II wojny Sławski pracował (w latach 1940-44) w biurze projektowym Ernesta Lenca. Po jej zakończeniu Poznań „podnosił się z gruzów”.  Tylko na samym Starym Rynku kilkadziesiąt budynków było poważnie uszkodzonych, miały spalone mury i dachy. Zniszczenia nie ominęły także Ratusza. Ostrzał, a następnie pożar strawił wieżę magistratu. Spaliły się również wnętrza na drugim poziomie i poddaszu. Poznańska Dyrekcja Odbudowy powołała Kierownictwo Odbudowy Ratusza, a zadanie jego odbudowy pomimo wieku powierzono Rogerowi Sławskiemu. W sporządzeniu planów pomagali także studenci Szkoły Inżynierskiej. W 1947 roku rozpoczęto prace budowlane, a 27 grudnia tego samego roku, w rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego na budynku uroczyście zawieszono królewskiego orła. W 1948 roku Sławski otrzymał zlecenie zaprojektowania kościoła na poznańskiej Starołęce.

Pałac Rządowy (Collegium Chemicum) i Pałac Sztuki (Collegium Anatomicum), PeWuKa 1929, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku był kierownikiem Biura Projektowego Pracowni Konserwacji Zabytków. Pracował także jako projektant i konsultant przy odbudowie budynków Wagi Miejskiej i Odwachu. Bardzo długo był czynny zawodowo.

Władze Polski Ludowej doceniały jego działalność. W 1948 roku otrzymał Nagrodę Artystyczną Miasta Poznania, siedem lat później Zespołową Nagrodę Państwową II stopnia, a w 1957 roku Złotą Odznakę Honorową za zasługi w rozwoju miasta Poznania, a także order Sztandaru Pracy I Klasy. Zmarł 13 października 1963 roku w Poznaniu, w wieku 92 lat. Został pochowany na cmentarzu na Junikowie.

„Odszedł od nas artysta-arc hitekt, który prócz „wspomnień uroczego i niezwykle szlachetnego charakteru pozostawił dzięki swej pracowitości i wszechstronnemu talentowi także ogromną ilość zrealizowanych obiektów” – pisał Stefan Zieleśkiewicz w Kronice Miasta Poznania.

 

25 marca 2017 roku jego prochy i żony Walerii (zm. 1981) przeniesiono na Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan. Imieniem Sławskiego nazwano jedną z ulic na poznańskim Piątkowie, a od 2012 roku architekt jest patronem Zespołu Szkół Budowlanych w Poznaniu.

Literatura:

Kazimierz Bajerowicz, „Szpital dziecięcy pod wezwaniem św. Józefa w Poznaniu”, Księgarnia św. Wojciecha, Poznań, 1909; 

Leonard Durczykiewicz “Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem”, Poznań, 1912;

Stanisław Bulewski „Książka pamiątkowa działalności Kaliskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu łącznie z b. Kasą Pożyczkową Przemysłowców Kaliskich za 21-letni okres ich istnienia 1893 – 1914”, Kalisz 1914;

Stanisława Wachowiak, Rys historyczny Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w roku 1929, Poznań 1930;

Stefan Zieleśkiewicz, „Z żałobnej karty, Roger Sławski”, w: Red. Janusz Dembski, „Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania” 1964.04/06 R.32 Nr2, Wydawnictwo Poznańskie, s. 70-71 (w tym także cytat w podrozdziale “Po naukę do Berlina” oraz zakończeniu);

Lch Ławicki “Powszechna Wystawa Krajowa w 1929 roku, Architektura”, część pierwsza w: red. Andrzej Goćwiński, “Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania” 1976.10/12 R.44 Nr4

Gabriela Klause „Poznańskie realizacje Rogera Sławskiego” w: Red. Jacek Wiesiołkowski, „Kronika Miasta Poznania” 1998 R.66 Nr1; Budowniczowie i Architekci, Wydawnictwo Miejskie;

Jan Skuratowicz, „Ratusz Poznański”, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2003;

Magdalena Mrugalska – Banaszak, „Wilda w czterech odsłonach”, Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2018;

Filip Czekała, Tomasz Mikszo „Pewuka Cud nad Wartą”, Wydawnictwo Poznańskie, 2019;

Jan Skuratowicz, “Dwory i pałace Wielkopolski. Styl narodowy”, Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2020 (także cytat w podrozdziale „Pałac w Dłoni”, s. 180); 

Krystyna Sławska-Pawłowska „Album rodzinny Rogera Sławskiego”, Wydawnictwo Miejskie Posnania, 2021;

Przemysław Matusik, „Historia Poznania”, Tom II, III i IV, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Fundacja Rozwoju Miasta Poznania, Poznań, 2021;

Dziennik Poznański: wychodzi codziennie z wyjątkiem poniedziałków i dni poświętnych R.46, nr 77 (3 kwietnia 1904) + dod.;

Stanisław Woźnicki „Zabudowa terenów Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu”, w: „Architektura i Budownictwo: miesięcznik ilustrowany”, T. 5, nr 1, 1929;

Marek Rezler „Sławny Sławski i jego dzieła”, w: „Monitor Wielkopolski”, styczeń 2018;

Ewa Sumelka „Collegium Anatomicum w Poznaniu 1921–2019”, w: „Renowacje i Zabytki”, III 2019;

Joanna Bielawska – Pałczyńska, Hanna Hałas- Rakowska „Powszechna Wystawa Krajowa w Poznaniu – 128 dni, które wstrząsnęły miastem”, „Renowacje i Zabytki”, III 2019;

Magdalena Łyszczak „Collegium Heliodori Święcicki w Poznaniu”, w: „Renowacje i Zabytki”, III 2019;

Ewa Grzegorczyk „Grupa dworów i pałaców Okoliczności powstania i formy architektoniczne mniej znanych Ewa założeń dworskich i pałacowych powiatu poznańskiego”, w: „Renowacje i Zabytki”, IV 2019;

„Miasto [Re]konstruowane Powojenna odbudowa reprezentacyjnych gmachów Poznania”, Materiały z wystawy czasowej w Śluzie Katedralnej, cz. 2 Nowy Stary Rynek, www.bramapoznania.pl;

What’s your Reaction?

Ciekawe

Ciekawe

10

Świetne

Świetne

4

Smutne

Smutne

0

Komiczne

Komiczne

0

Oburzające

Oburzające

0

Dziwne

Dziwne

0