Wielolecie w Gnieźnie
Opublikowano:
26 września 2023
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
W tym roku przypada już 85. rocznica badań archeologicznych w pierwszej stolicy Polski, ale to nie jedyny tegoroczny jubileusz. 75 lat temu w Gnieźnie miały miejsce pierwsze po II wojnie światowej badania początków państwa polskiego, które dały impuls do założenia pół wieku temu w piastowskim mieście samodzielnego muzeum.
„Po sześciomiesięcznej pracy dobiegła końca przeszłoroczna kampania wykopaliskowa na terenie ogrodu prepozytalnego w Gnieźnie. Celem jej było odsłonięcie stwierdzonych tu śladów osadnictwa z ostatnich wieków pogaństwa i z pierwszych stuleci istnienia państwa polskiego. Postęp prac wykopaliskowych nie tylko pozwolił uzupełnić […] obraz osadnictwa na terenie badanym, lecz doprowadził także do odkrycia niezwykle ciekawych dawnych fortyfikacji, otaczających najstarszą istniejącą tu osadę […]” – pisał w 1938 roku nestor polskiej archeologii prof. Józef Kostrzewski w „Ilustracji Polskiej”.
W tym roku przypada już 85. rocznica badań archeologicznych w pierwszej stolicy Polski, ale to nie jedyny tegoroczny jubileusz. 75 lat temu w Gnieźnie miały miejsce pierwsze po II wojnie światowej badania początków państwa polskiego, które dały impuls do założenia pół wieku temu w piastowskim mieście samodzielnego muzeum.
W tym roku obchodzimy również 45. rocznicę oddania do użytkowania budynku placówki oraz jubileusz 40-lecia nadania nowej nazwy – „Muzeum Początków Państwa Polskiego”, pod którą działa do dziś. Z okazji wspomnianych rocznic w gnieźnieńskim muzeum 2 kwietnia br. otwarto wystawę czasową „Wielolecie Muzeum”, czyli „wiele jubileuszy w jednym”.
Pierwsze wykopaliska
W 1925 roku i w następnych latach uczeń miejscowego gimnazjum, późniejszy profesor archeologii na Uniwersytecie Łódzkim Konrad Jażdżewski, jak pisał Kostrzewski,
fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
„uratował od zagłady wiele cennego materiału naukowego, wydobytego w czasie prac ziemnych związanych z obniżeniem poziomu rynku gnieźnieńskiego […], przy niwelacji części ulicy Tumskiej oraz przy pracach regulacyjnych w pobliżu katedry […] a poza tym systematycznymi badaniami powierzchniowymi objął cały obszar miasta”.
Efekty swojej pracy opisał w artykule „Nowe materiały do pradziejów Gniezna” w „Przeglądzie Archeologicznym”. W 1926 roku badania na Wzgórzu Lecha prowadził ks. biskup Antoni Laubitz. W 1936 rozpoczęły się „pierwsze metodyczne poszukiwania w Gnieźnie” i trwały z przerwami dwa lata. Prowadzone były przez uczniów prof. Kostrzewskiego.
Po II wojnie światowej, już w 1946 roku, Witold Hensel gnieźnian, archeolog, późniejszy profesor Uniwersytetu Poznańskiego i Warszawskiego sygnalizował konieczność przeprowadzenia badań nad początkami państwowości. Propozycja została zaaprobowana i trzy lata później powołano do życia organ Kierownictwo do Badań nad Początkami Państwa (KdBnPP).
Powojenne prace wykopaliskowe w Gnieźnie realizowano od 1948 za sprawą Instytutu Badania Starożytności Słowiańskich Uniwersytetu Poznańskiego pod kierownictwem Kazimierza Żurowskiego. Znaczącą rolę w badaniach odegrała studentka Uniwersytetu Poznańskiego Gabriela Mikołajczyk, późniejsza dyrektor muzeum. Około 1949/50 wykopaliska włączono do krajowego programu badań nad początkami państwa.
Zespół Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego
Na wystawie „Wielolecie” przedstawiono historię powstania gnieźnieńskiego muzeum. W następstwie prowadzonych badań archeologicznych powołano w 1956 roku gnieźnieński Oddział Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. W placówce prezentowano wyniki wykopalisk, a jej siedziba mieściła się przy ulicy św. Jana 9. Muzeum dzieliło budynek z przychodnią.
Dziesięć lat później w związku z obchodami tysiąclecia Polski władze państwowe postanowiły wybudować w Gnieźnie zespół obiektów edukacyjno-sportowych. Projekt kompleksu obejmował budynki z przeznaczeniem na liceum, aulę widowiskową, sale gimnastyczne, kryty basen, stołówkę, pracownie politechniczne oraz muzeum.
W 1973 roku z dotychczasowego Oddziału Muzeum Archeologicznego w Poznaniu utworzono samodzielną placówkę pod nazwą Muzeum w Gnieźnie. Siedzibę do czasu oddania nowego budynku pozostawiono przy ul. św. Jana.
Pierwotne założenia budowy kompleksu ograniczone zostały do powstania w latach 1970–1978 roku zespołu trzech połączonych ze sobą gmachów – tj. budynków muzeum, liceum, a także auli widowiskowej. Autorzy wystawy opatrzyli to zabawnym komentarzem:
fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
„Plany były wielkie. A wyszło jak zawsze”.
Mimo zmniejszenia skali założenia całego kompleksu, muzeum zyskało nowoczesny budynek, wzniesiony z rozmachem z wykorzystaniem drogich materiałów, jak choćby marmur na posadzki importowany z Węgier. W gmachu znalazła się także imponująca instalacja artystyczna według projektu Magdaleny Abakanowicz.
W 1983 roku otwarto pierwszą wystawę stałą (Początki Państwa Polskiego), a placówka otrzymała nową nazwę – Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, pod którą funkcjonuje do dziś. Na ekspozycji „Wielolecie” znajdziemy fotografie z pierwszej ekspozycji w muzeum, która na owe czasy należała do najnowocześniejszych w kraju.
Pomnik pierwszych władców
Na ekspozycji nie mogło zabraknąć również zdjęć z budowy pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego. W poniedziałek 4 września 1978 roku w trakcie inauguracji roku szkolnego z udziałem władz państwowych na terenie Zespołu Pomnika Tysiąclecia Państwa Polskiego w Gnieźnie uroczyście odsłonięto pomnik pierwszych władców Polski. Monument został odlany z brązu w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Twarze wodzów zwrócone są w stronę jeziora Jelonek i katedry.
fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie
Na wystawie w gnieźnieńskim muzeum znajdziemy także m.in. nagrody i wyróżnienia otrzymane przez instytucję (w tym statuetki Izabelle), fotografie i karykatury pracowników oraz ukazany w humorystyczny sposób „poczet hegemonów” – portrety w złotych ramach wszystkich dyrektorów placówki – Gabrieli Mikołajczyk (1973–1979), Ludwika Przymusińskiego (1979–1981), Stanisława Pasiciela (1982–2007), Gerarda Radeckiego (2007–2013) i obecnego szefa instytucji Michała Bogackiego (od 2015).
„Wielolecie Muzeum” to kolejna niezwykle interesująca propozycja przygotowana przez Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie. Zwiedzający niewątpliwie docenią poczucie humoru i dystans autorów ekspozycji. Wystawa dostępna jest dla zwiedzających do końca roku 2023.
Literatura:
Łukasz Kaczmarek, „Historia badań «milenijnych» na stanowisku 15c”, w: red. nauk. Łukasz Kaczmarek, Artur Różański, „Wczesnośredniowieczne Gniezno”, tom II – „Stanowisko 15C, Wyniki badań archeologicznych”, Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno 2022
Józef Kostrzewski, „Czy odkryto Gród Mieszka I”, „Ilustracja Polska”, nr 3, 16.01.1938
Józef Kostrzewski, „Gniezno pogańskie i wczesnohistoryczne w świetle ostatnich wykopalisk”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Lwów 1938
Józef Kostrzewski, „Najstarsze Gniezno w świetle wykopalisk”, „Przegląd Zachodni”, nr 4, 1947
