Czerwone maki na Monte Cassino
Opublikowano:
5 lipca 2024
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Przechodniu, powiedz Polsce, żeśmy polegli wierni w jej służbie” – głosi napis na polskim cmentarzu na Monte Cassino. 18 maja br. przypadała 80. rocznica zdobycia wzgórza przez żołnierzy 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa. Z tej okazji z Muzeum Okręgowym im. Stanisława Staszica w Pile otwarto wystawę czasową „Czerwone maki na Monte Cassino”.
Ekspozycja w pilskim muzeum została podzielona na trzy części. Pierwsza obejmuje zbiory związane z napaścią Niemiec i Armii Czerwonej na Polskę. Przedstawiono m.in. zdjęcia z tworzenia nowej granicy niemiecko-sowieckiej, odznaki Korpusu Ochrony Pogranicza, czapkę niemieckiego oficera artylerii, budionnówkę czy rogatywkę kapitana Wojsk Polskich. 23 sierpnia 1939 roku w Moskwie niemiecki minister spraw zagranicznych Joachim von Ribbentrop oraz ludowy komisarz spraw zagranicznych ZSRR Wiaczesław Mołotow sprawujący także urząd przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych podpisali sowiecko-niemiecki pakt o nieagresji, zawierający tajny protokół o podziale terytorium Polski. Wkrótce po tym wydarzeniu, 1 września Niemcy dokonali napaści na nasz kraj, a 17 września od wschodu wkroczyli czerwonoarmiści.
Zbrodnia katyńska
Pod sowieckim panowaniem znalazły się polskie ziemie o powierzchni 190 tysięcy km2 zamieszkałe przez około 13 milionów osób. Setki tysięcy z nich wywieziono na Sybir, wielu zmarło w drodze z wyczerpania i głodu, a na tych, którzy przeżyli, czekała niewolnicza praca w nieludzkich warunkach.
fot. M. Dachtera
Do niewoli trafiło ponad 200 tysięcy polskich jeńców. Najniższych rangą zwolniono albo wysłano do przymusowej pracy, natomiast oficerów osadzono w obozach. 2 marca 1940 roku szef NKWD Ławrientij Beria skierował do Stalina pismo z informacją, że polscy jeńcy są „wrogami władzy sowieckiej” i zaproponował rozstrzelanie ich. Trzy dni później Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) podjęło decyzję o eksterminacji osadzonych.
Wiosną rozpoczęto masowe egzekucje, w wyniku których życie straciło 22 tysiące polskich obywateli – 14,5 tysiąca oficerów oraz ponad 7 tysięcy ludności cywilnej (lekarzy, naukowców, artystów, prawników, ziemian, nauczycieli, urzędników). Na wystawie zaprezentowano fotografie i publikacje związane ze zbrodnią katyńską.
Polska armia w ZSRR
22 czerwca 1941 roku wojska III Rzeszy napadły ZSRR. Miesiąc później, 30 lipca Premier Rządu RP na Uchodźstwie i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych Władysław Sikorski podpisał w Londynie z sowieckim ambasadorem Iwanem Majskim układ, zgodnie z którym nastąpiła amnestia polskich obywateli i utworzenie polskiej armii w ZSRR.
fot. M. Dachtera
Na jej dowódcę Sikorski planował powołać gen. Stanisława Hallera, nie wiedział jednak, że ten już od ponad roku nie żyje (zamordowany przez NKWD w Charkowie). Ostatecznie komendę nad wojskiem polskim objął gen. Władysław Anders. Nie było jednak dostatecznej ilości broni, problem stanowiły również niedobory żywności, w związku z czym dowódca postanowił przenieść armię do Iranu.
Mimo iż pomysł ten nie został zaakceptowany przez Sikorskiego, Anders przedstawił propozycję bezpośrednio Stalinowi. Ten miesiąc później zdecydował się przekazać polskie wojska Brytyjczykom. Na początku lipca 1942 roku rozpoczęło się wyprowadzanie armii z ZSRR do Iranu i dalej, do Iraku i Palestyny. Na wystawie zaprezentowano fotografie związane z układem Sikorski–Majski, powstaniem armii Andersa, a także wojskiem polskim na Bliskim Wschodzie. Niewątpliwą gratką są sylwetki mundurowe z tego okresu.
Monte Cassino
W połowie 1943 roku z Armii Polskiej na Wschodzie utworzono 2 Korpus Polski. W grudniu tego samego roku zapadła decyzja o przemieszczeniu tej jednostki do Włoch. Wkrótce rozpoczęto trwającą do kwietnia 1944 roku relokację korpusu. W tym czasie na Półwyspie Apenińskim alianci przeprowadzili trzy nieudane próby ataku na wzgórze Monte Cassino będące kluczowym punktem linii Gustawa – niemieckich fortyfikacji między rzekami Ortoną i Gaetą. Na maj zaplanowano wielką ofensywę na hitlerowskie umocnienia. Najtrudniejsze zadanie, zdobycia Monte Cassino, powierzono polskiemu korpusowi.
„Żołnierze! Kochani moi Bracia i Dzieci! Nadeszła chwila bitwy. Długo czekaliśmy na tę chwilę odwetu i zemsty nad odwiecznym naszym wrogiem. […] Zadanie, które nam przypadło zasławi na cały świat imię żołnierza polskiego. […] Niech LEW mieszka w Waszych sercach! […] Dziś nadeszła dla nas godzina krwawego odwetu”
– brzmiał rozkaz Andersa. 12 maja polskie wojsko rozpoczęło szturm na wzgórze bronione przez elitarne niemieckie bataliony górskie i 1 Dywizję Spadochronową. Pierwszy uderzenie przypłaciliśmy dużymi stratami. Monte Cassino było twierdzą z dużą ilością broni, zaminowanymi terenami i bunkrami pozwalającymi otworzyć ogień krzyżowy. Armia Andersa ponowne natarcie przeprowadziła 17 maja, a kolejnego dnia na ruinach klasztoru wywieszono polską flagę.
fot. M. Dachtera
W walkach o Monte Cassino poległo 923 polskich żołnierzy, blisko 3000 zostało rannych, a prawie 350 uznano za zaginionych. 1 września 1945 roku otwarto tu polską nekropolię, na której spoczywa ponad tysiąc żołnierzy 2 Korpusu Polskiego. 12 maja 1970 w Londynie, w 26. rocznicę rozpoczęcia walk o wzgórze zmarł generał Władysław Anders i zgodnie z ostatnią wolą został pochowany wśród swoich.
W jednostkach stanowiących 2 Korpus Polski walczyli żołnierze związani po wojnie z Piłą. Wiele pamiątek po weteranach walk we Włoszech zostało przekazanych do Muzeum Okręgowego im. Stanisława Staszica. Dzięki temu na wystawie zaprezentowane zostały mundury, dokumenty, zdjęcia, łóżko polowe, odznaki i inne pamiątki z tego okresu.
Wystawa dostępna jest dla zwiedzających do 21 lipca br.
