Jasiem do Międzychodu
Opublikowano:
15 października 2024
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Nowa kolej żelazna. Prace około budowy nowego toru kolei żelaznej z Międzychodu do Szamotuł postąpiły już tak dalece, że tor ten prawdopodobnie już na 1-go października oddany zostanie do publicznego użytku. Wzdłuż nowego toru położone są Sieraków, Międzychód, Zatom, Ryżyn, Chrzypsko, Nojewo, Binino, Ostroróg i Szczepankowo” – pisano w wielkopolskiej prasie latem 1907 roku.
Międzychód to obok Gostynia, Czarnkowa, Śremu i Turku jedno z pięciu wielkopolskich miast powiatowych, do których nie dojeżdżają pociągi. W przeszłości stanowił jednak ważny węzeł kolejowy, przez który przebiegały aż trzy linie. Numer 373 do Zbąszynia, 363 z Rokietnicy do Skwierzyny oraz 368 do Szamotuł. Na pierwszej z nich ruch pasażerski zawieszano etapami w 1989 i 1992 roku, podobnie jak na drugiej (1995 r. do Skwierzyny, 1999 r. do Rokietnicy), natomiast ruch na linii do Szamotuł zlikwidowano w 1995 roku. Po wielu latach starań i postulatów o konieczności przywrócenia połączenia kolejowego do Międzychodu, linia 368 została jako jeden z pięciu wielkopolskich projektów zakwalifikowana do realizacji w ramach programu Kolej+.
Kolej żelazna
Linia kolejowa z Szamotuł do Międzychodu otwierana była etapami. Z dniem 1 października 1907 roku oddano do użytku odcinki między Szamotułami a Bininem oraz Chrzypskiem Wielkim a Międzychodem. 15 kwietnia kolejnego roku rozpoczęto eksploatację toru z Binina do Nojewa, a dwa tygodnie później do Chrzypska Wielkiego.
Pocztówka z widokiem m.in. dworca kolejowego w Sierakowie, fot. ze zbiorów Muzeum Zamek Opalińskich w Sierakowie
Linia o długości ponad 57 kilometrów miała swój początek w Szamotułach, mieście leżącym przy trasie kolei żelaznej z Poznania do Szczecina, uruchomionej w 1848 roku. Dworzec kolejowy zbudowano tam w XIX wieku. Z tego samego okresu pochodzi budynek w Międzychodzie. Między tymi stacjami wzniesiono dziesięć nowych dworców według dwóch powtarzalnych projektów.
Pierwszy z nich, skromniejszy, został zrealizowany w Szczepankowie, Bininie, Nojewie, Kikowie, Chrzypsku Wielkim, Ryżynie oraz Zatomiu Starym. Drugi typ budynku, większy i bardziej ozdobny, zbudowano na stacjach Międzychód Letnisko, Sieraków i Ostroróg. Aby zaopatrywać parowozy w wodę, w Nojewie i Sierakowie zbudowano wieże ciśnień zgodnie z tym samym projektem. Główny dworzec w Międzychodzie w związku z budową linii 368 roku zyskał dodatkowy (trzeci) peron, a także przejście podziemne. Sam budynek kilka lat później uległ rozbudowie.
Most w Chrzypsku Małym
Droga żelazna z Szamotuł do Międzychodu obfitowała w liczne obiekty inżynieryjne. W Dobrojewie i Bielejewie nad torami zbudowano wiadukty drogowe. Przejeżdżając przez Nojewo, pociąg pokonywał trzy wiadukty kolejowe, jednak najbardziej imponującą budowlą na trasie bez wątpienia był most w Chrzypsku Małym posadowiony 15 metrów nad doliną rzeczki Osiecznica. Na trasie nie kursowało zbyt wiele składów rozkładowych.
Dawna wieża ciśnień w Nojewie, sierpień 2023, fot. M. Dachtera
W 1919 roku, jeździły zaledwie dwie pary pociągów, wówczas jeszcze na odcinku szamotuły – Sieraków, bowiem Międzychód dopiero 17 stycznia 1920 roku stał się ponownie polskim miastem położonym 4 kilometry od granicy z Niemcami. W 1922 roku do rozkładu jazdy dodano trzecią parę pociągów, a z dniem 1 lutego 1928 roku otwarto „między stacjami Ostroróg i Binino nieobsadzony przystanek Dobrojewo”.
Odprawa podróżnych i bagażu odbywała się w pociągu. W kolejnych latach na linii 368 wprowadzono czwartą parę pociągów i w takiej ilości kursowały do września 1939 roku. Rok po II wojnie światowej, latem 1946 roku między Szamotułami a Międzychodem kursowały ponownie tylko dwie pary pociągów, a rok później trzy. W 1950 roku liczbę składów zwiększono do czterech na dobę w każdą stronę. W takiej też ilości kursowały w ostatnim roku funkcjonowania linii 368. W maju 1995 roku zawieszono ruch pociągu osobowego zwanego pieszczotliwie „Jasiem” i wprowadzono kolejową komunikację autobusową. Taki stan rzeczy funkcjonował przez kilka lat – ostatni rozkład jazdy nosi datę 1999/2000. Następnie zawieszono również kursowanie autobusów.
Pociągi specjalne
Po 1995 roku na trasie okazjonalnie jeździły jeszcze pociągi specjalne. 21 czerwca 1996 roku na linii pojawił się skład prowadzony przez parowóz Ok1-359, a 3 czerwca 2000 roku, z okazji Dnia Dziecka uczniowie szkół w Ostrorogu i Szczepankowie wyruszyli do Sierakowa pociągiem specjalnym z lokomotywą spalinową SU45-143. Rok później, 4 kwietnia 2001 roku na linii pojawił się skład ciągnięty przez parowóz Ok1-359, a 30 maja 2002 roku ostatni pociąg przejechał całą linię z Międzychodu do Szamotuł. Parowóz Pt47-112 pokonał wówczas trasę z Wolsztyna przez Zbąszynek, Międzyrzecz, Międzychód i Szamotuły do Poznania.
Pracownicy kolejowi przed dworcem kolejowym w Sierakowie, fot. udostępniona przez osobę prywatną dla Muzeum Zamek Opalińskich w Sierakowie
W późniejszych latach na stacjach w Sierakowie, Kłosowicach i Chrzypsku Wielkim pojawiały się pociągi specjalne. Dojeżdżały one jednak do Międzychodu od strony Międzyrzecza. Nieco dłużej, bo do 2005 na linii funkcjonował ruch towarowy. Przewożono m.in. nawozy płynne do Nojewa. Z Szamotuł skład ciągnięty był przez lokomotywę spalinową, a następnie na stacji w Ostrorogu przepychano ją na tył wahadła i pchała go aż do stacji docelowej. Wynikało to ze złego stanu technicznego dodatkowego toru w Nojewie, który nie pozwalał na objechanie składu. Z czasem wprowadzono jednak zakaz takiego transportowania wagonów, a używanie dwóch lokomotyw w tym wypadku było nieopłacalne.
W sierpniu 2023 roku PKP Polskie Linie Kolejowe podpisały umowę z wykonawcą dokumentacji projektowej na rewitalizację linii nr 368 z Szamotuł do Międzychodu. Zgodnie z założeniami dojazd do Poznania ma zajmować około 90 minut. Pociągi na trasie do Szamotuł mają zatrzymywać się także na stacjach Międzychód Letnisko, Kłosowice, Sieraków, Chrzypsko Wielkie, Nojewo, Dobrojewo, Szczepankowo, Ostroróg i nowym przystanku Szamotuły Zachodnie. Ponadto planowana jest rezerwa na sześć kolejnych przystanków – dwóch w Międzychodzie (Bielsko i Lipowiec) oraz Zatomiu Starym, Ryżynie, Kikowie i Bininie. Prace nad dokumentacją projektową powinny się zakończyć w 2026 roku, a przywrócenie ruchu pociągów planowane jest na 2029 rok. Również w 2023 roku PKP PLK podpisały umowę z Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubuskiego na rewitalizację linii nr 363 na odcinku ze Skwierzyny do Międzychodu. W ostatnich tygodniach pojawił się także pomysł wprowadzenia zmian do założeń projektowych linii 368 poprzez jej elektryfikację, a także zwiększenia prędkości maksymalnej do 160 km/h.
Bibliografia:
Teofil Lijewski, „Rozwój sieci kolejowej Polski”, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii, „Dokumentacja geograficzna”, zeszyt 5, Warszawa 1959
„Wielkopolanin”, nr 168, 25.07.1907
„Dziennik Poznański”, nr 85, 11.04.1908; nr 11, 14.01.1928
„Rozkład jazdy pociągów wszystkich państwowych dróg żelaznych byłej: Galicji, Królestwa Kongresowego, Księstwa Poznańskiego, Śląska Cieszyńskiego oraz kolejach podjazdowych z uwzględnieniem ostatnich zmian”, wyd. 6, Warszawa 1919
„Urzędowy rozkład jazdy”, okres letni 1931, Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji, Warszawa 1931
„Urzędowy Rozkład Jazdy”, okres letni 1939, Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji, Warszawa 1939
„Urzędowy Rozkład Jazdy i Lotów”, okres letni 1946, Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji, Warszawa 1946
„Urzędowy Rozkład Jazdy i Lotów”, okres letni 1947, Wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji, Warszawa 1947
„Urzędowy Rozkład Jazdy”, okres zimowy, Wydawnictwo Dyrekcji Generalnej Kolei Państwowych, Warszawa 1950
„Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów”, 1994/95, okres zimowy, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995
„Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów”, 1995/96, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995
„Sieciowy Rozkład Jazdy Pociągów”, 1999/00, Kolejowa Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1999
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., „Pociągi pojadą ze Skwierzyny do Międzychodu – będą nowe połączenia w Lubuskiem”, 06.10.2023, https://www.plk-sa.pl/o-spolce/biuro-prasowe/informacje-prasowe/szczegoly/pociagi-pojada-ze-skwierzyny-do-miedzychodu-beda-nowe-polaczenia-w-lubuskiem-8834, dostęp 02.10.2024
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., „Kolej Plus zapewni nowe i lepsze podróże w Wielkopolsce”, 29.08.2023, https://www.plk-sa.pl/o-spolce/biuro-prasowe/informacje-prasowe/szczegoly/kolej-plus-zapewni-nowe-i-lepsze-podroze-w-wielkopolsce-8649, dostęp 02.10.2024
Rynek Kolejowy, „Minister Malepszak ma pomysł na kolejowy ratunek dla Lubuskiego”, 18.09.2024, https://www.rynek-kolejowy.pl/wiadomosci/malepszak-ma-pomysly-na-kolejowy-ratunek-dla-gorzowa-wielkopolskiego-120577.html, dostęp 08.10.2024
Rejestr zabytków nieruchomych woj. Wielkopolskiego, stan na dzień 30 czerwca 2024 r. (opracowanie Narodowy Instytut Dziedzictwa)
zabytek.pl, karty ewidencyjne: Międzychód: dworzec kolejowy Międzychód Letnisko (ul. Dworzec Letnisko 1), dworzec kolejowy (ul. Dworzec Główny 1), zespół stacji kolejowej, nastawnia I (ul. Gorzycka 5), nastawnia II (ul. Muchocińska), kolejowy zbiornik wodny (ul. Dworcowa), kolejowa wodociągowa wieża ciśnień (ul. Muchocińska), przejście podziemne peronowe, budynek mieszkalny I (ul. Muchocińska 9), budynek mieszkalny II (ul. Muchocińska 9), budynek mieszkalny III (ul. Dworzec Główny 3), budynek mieszkalny IV (ul. Gorzycka 5), szalet (ul. Dworzec Główny), magazyn (ul. Muchocińska 5); Nojewo: kolejowa wodociągowa wieża ciśnień; Sieraków: dworzec kolejowy (ul. Dworcowa), kolejowa wodociągowa wieża ciśnień, zespół dworca kolejowego
