„Niepoważne kolaże” Wisławy Szymborskiej
Opublikowano:
8 lutego 2023
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Trzy miesiące temu, na początku października 2022 roku, po czteroletnim remoncie o wartości blisko 28 milionów złotych, otwarto dla zwiedzających muzeum w dawnym pałacu Lipskich w Lewkowie. Od 4 stycznia br. w budynku wozowni możemy oglądać wystawę czasową „Niepoważne kolaże” Wisławy Szymborskiej. Na ekspozycji zaprezentowano pięćdziesiąt tzw. wyklejanek autorstwa noblistki.
Wielkopolanka
Wisława Szymborska przyszła na świat 2 lipca 1923 roku na Prowencie (obecnie Kórnik), w dawnym folwarku Zamoyskich. Była córką Anny z Rottermundów (1890–1960) i Wincentego Szymborskiego (1870–1936). Jej ociec był zarządcą dóbr Władysława Zamoyskiego, najpierw zakopiańskich, a od 1923 roku kórnickich. W 1995 roku otrzymała tytuł doktora honoris causa poznańskiego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, był to jedyny taki tytuł, który przyjęła. W przemówieniu powiedziała wówczas:
„Urodziłam się na ziemi wielkopolskiej, co oczywiście nie jest żadną moją zasługą, ale tutaj pracował mój ojciec i jeszcze do niedawna żyli ludzie, którzy go pamiętali. Na tej ziemi odnajduję za każdym razem swoje pierwsze ujrzane w życiu krajobrazy. Tutaj było – i jeszcze jest, choć mniejsze, moje pierwsze jezioro, pierwszy las, pierwsza łąka i chmury”.
Rok później otrzymała nagrodę Nobla. Autorka kilkunastu tomików poezji, odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Orła Białego, jej poezja została przetłumaczona na ponad 40 języków. Zmarła 1 lutego 2012 roku w Krakowie, gdzie została pochowana na Cmentarzu Rakowickim.
Kolaże w Lewkowie
fot. Muzeum w Lewkowie – Zespół Pałacowo-Parkowy
„O doniosłości literackiego dorobku Wisławy Szymborskiej świadczą nie tylko nagrody, ale także fakt, że Szymborska wciąż ma wierne grono czytelników w Polsce i za granicą. Inspiruje literaturoznawców, kulturoznawców, filozofów, krytyków sztuki, a także zwykłych czytelników […]. W uznaniu zasług w setną rocznicę urodzin Poetki Senat Rzeczypospolitej Polskiej ustanawia rok 2023 Rokiem Wisławy Szymborskiej” – czytamy w Uchwale Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 16 listopada 2022 roku.
W tym jubileuszowym roku w Muzeum w Lewkowie otwarto wystawę prezentującą mniej znaną twórczość poetki, jaką są kolaże. Jest to pierwsza ekspozycja wyklejanek poetki w Wielkopolsce. Warto w tym miejscu dodać, że dziadek noblistki, Antoni Szymborski (1831–1881), powstaniec styczniowy i wielkopolski z roku 1848, uczestniczył w kursie pszczelarskim w Lewkowie prowadzonym przez Józefa Dzierżona, o czym pisał w pamiętniku „Burzliwe fortuny obroty. Mój pamiętnik (1831–1881)”.
Karteczki własnego wyrobu
fot. Muzeum w Lewkowie – Zespół Pałacowo-Parkowy
Szymborska zaczęła tworzyć wyklejanki prawdopodobnie na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. W czasach Polski Ludowej, gdy brakowało większości produktów w sklepach, poetka nie mogła znaleźć dostatecznie ładnych kartek pocztowych. Zaczęła więc wycinać zdjęcia i litery z gazet i tworzyć kolaże, zwane wyklejankami lub karteczkami własnego wyrobu. Szymborska kupowała stare gazety, również przyjaciele dostarczali jej prasę, wycinała elementy fotografii, katalogowała je w teczki, a pod koniec roku zamykała się w domu i tworzyła swoje karteczki.
„Proszę do mnie nie przychodzić przez kilka dni, bo będę artystką” – mawiała wówczas, a to dlatego, że całą podłogę przykrywały wycinki z prasy.
fot. Muzeum w Lewkowie – Zespół Pałacowo-Parkowy
Stworzone wyklejanki wysyłała do przyjaciół i bliskich, najczęściej z okazji nowego roku. Według szacunków powstało od ponad tysiąca do nawet kilku tysięcy kartek. Pierwsza wystawa prac Szymborskiej miała miejsce rok po jej śmierci, w lutym 2013 roku w Pracowni w piwnicach Pałacu pod Baranami. Kolaże noblistki prezentowane były również w Rzymie, Gavoi (Sardynia), Toruniu, Łodzi, Warszawie, a obecnie w Lewkowie.
Pierwsze memy
„Niewiele było trzeba: prostokąta matowego kartonika – mógł być błękitnawy albo kremowy, porządnego kleju do papieru, nożyczek, materiałów do wycinania, no i Wisławy Szymborskiej” – czytamy we wprowadzeniu do lewkowskiej wystawy.
Na ekspozycji zaprezentowano pięćdziesiąt kolaży pochodzących ze zbiorów Fundacji Wisławy Szymborskiej w Krakowie. Wyklejanki poetki są pełne dowcipu i ironii, można je porównać do dzisiejszych memów.
fot. Muzeum w Lewkowie – Zespół Pałacowo-Parkowy
Znajdziemy tu m.in. Mona Lisę z doklejonym uśmiechem, dżentelmena trzymającego swoją twarz w ręce czy zamożną rodzinę, w której twarz dziewczynki została zamieniona na głowę kota. Nie brakuje również kolaży z podtekstem damsko-męskim: „Panowie do wynajęcia”, czy „Nie pytam o pensję, lecz o to ile zarabiasz”. Na wystawie poza wyklejankami znajdziemy m.in. świadectwo chrztu i akt urodzenia Szymborskiej, wiersz jej ojca czy ekslibris wykonany w 1997 roku dla poetki przez Czesława Wosia.
Na ekspozycji zaprezentowano również tablice z wierszami poetki, przygotowane w 2016 roku przez Urząd Miasta i Gminy Kórnik z okazji 20-lecia Nagrody Nobla dla Szymborskiej. Wystawa dostępna jest dla zwiedzających do 28 lutego 2023 r.
„Koniec i początek”
Oprócz ekspozycji Muzeum w Lewkowie przygotowało wydarzenia towarzyszące – warsztaty tworzenia kolaży. Zajęcia prowadzone są przez historyka sztuki i plastyka. Adresowane są głównie do uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych. W warsztatach wzięli udział również lokalni artyści i plastycy. Być może przygotowana zostanie wystawa, na której prezentowane będą kolaże wykonane na zajęciach. „Niepoważnym kolażom” towarzyszą również pokazy dwóch filmów.
fot. Muzeum w Lewkowie – Zespół Pałacowo-Parkowy
Pierwszy z nich to holenderski dokument „Koniec i początek” wyreżyserowany przez Johna Alberta Jensena. Film powstał rok przed śmiercią noblistki, autor oprócz rozmowy z Szymborską do współpracy zaprosił m.in. Andrzeja Wajdę, Ewa Lipską i Andrzej Szczeklika, którzy opowiadają o poetce. 23 stycznia br. odbył się pokaz drugiego filmu, „Chwilami życie bywa znośne” autorstwa Katarzyny Kolendy-Zalewskiej, w którym uczestniczyli uczniowie Zespołu Szkół Technicznych i I Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowie Wielkopolskim.
W tym filmie o Szymborskiej opowiadają znani wielbiciele jej twórczości, m.in. Woody Allen, Umberto Eco czy Vaclav Havel.
