W kręgu światła. Lampy PRL
Opublikowano:
26 lipca 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
W Dziale Techniki Muzeum Okręgowego w Koninie przez ponad pół wieku zgromadzono niezwykłą kolekcję oświetlenia liczącą ponad tysiąc eksponatów, takich jak lampy oliwne, olejowe, gazowe, elektryczne, świeczniki czy kaganki. Ten wspaniały zbiór kilkanaście lat temu uzupełniono o cztery tysiące przedmiotów filumenistycznych (dotyczących wytwarzania ognia). 7 kwietnia br. w spichlerzu muzeum otwarto wystawę czasową „W kręgu światła. Lampy PRL”.
W mieszkaniu
Po upadku Polski Ludowej masowo wyrzucano z polskich domów meble i inne elementy wyposażenia wnętrz z tamtego okresu. Dziś, jak zauważają organizatorzy konińskiej wystawy, „szczególny renesans przeżywa polski design minionych dekad”.
fot. W. Ziemski
Współcześni twórcy chętnie sięgają po wzorce z lat pięćdziesiątych, sześćdziesiątych i siedemdziesiątych minionego stulecia. Teraz „po latach potrafimy docenić oryginalność, piękno i funkcjonalizm, jakie udało się wypracować projektantom żyjącym w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Lampy zaprezentowane zostały w kontekście mieszkania z epoki PRL.
Zwiedzając ekspozycję, przechodzimy przez wszystkie pomieszczenia: korytarz, kuchnię, łazienkę, salon, biuro, a nawet piwnicę. Wspaniałym dopełnieniem oświetlenia są meblościanki, komody, fotele, stoliki i inne meble tamtych czasów. Autorzy wystawy zadbali także o takie detale jak radiomagnetofon, telefon czy nawet paluszki na stoliku. To wszystko pozwala zwiedzającym cofnąć się w czasie o kilkadziesiąt lat.
Lampy PRL
Ważnym elementem wzornictwa minionej epoki jest niewątpliwie oświetlenie. Nie doczekało się ono jak dotąd szczególnych opracowań czy publikacji, tym samym konińska wystawa jest wyjątkowa. Jedną z ikon oświetleniowych okresu PRL była lampka biurkowa „Borewicz”. Produkowana w latach sześćdziesiątych XX wieku, stała w niejednym polskim domu i miejscu pracy.
fot. W. Ziemski
Dwadzieścia lat później na wielu biurkach w Polsce zagościła lampa „Tukan”, zaprojektowana przez H.T. Huang z Tajwanu. Składany dziób ptaka skrywał w sobie żarówkę. Inna słynna lampa biurkowa poprzedniego ustroju to tzw. „Rumcajs” produkowany w Zakładach Sprzętu Oświetleniowego „ZAOS”.
Na wystawie nie mogło oczywiście zabraknąć lampy ze stolikiem i gazetnikiem. Abażur z frędzelkami, stolik z połyskującej płyty i gazetnik wykonany z żyłki – dla mnie to najbardziej charakterystyczna lampa minionej epoki. Mówiąc o PRL-owskich lampach, nie można zapomnieć o żyrandolach. Zapewne w wielu polskich domach wisiały kolorowe, malowane ręcznie żyrandole w kształcie płatków kwiatów.
Projekty Gałeckiego
Wspominając lampy z okresu Polski Ludowej, warto pamiętać o ich twórcach. Do najwybitniejszych tego okresu należy z całą pewnością Apolinary Jan Gałecki (1924–2006). Przez dwie dekady pracował w Stołecznych Zakładach Metalowych Nr 2 Przemysłu Terenowego w Warszawie na stanowisku głównego projektanta.
fot. W. Ziemski
Projektował lampy w różnych nietypowych kształtach. Zapewne do najpopularniejszych należała lampka nocna 1318, tzw. „Piesek”. Status kultowej ma również inny jego projekt – lampa stojąca na trójnogu. W latach osiemdziesiątych XX wieku projektant Tomasz Rudkiewicz założył firmę MASS.
Produkowano w niej lampy do mieszkań, ale także zakładów przemysłowych czy restauracji. Do najważniejszych projektów Rudkiewicza należą lampy typu Reflex. Warto wspomnieć o jeszcze jednym projektancie oświetlenia, którego projekty były popularne w wielu krajach – to Josef Hurka, uznawany za najwybitniejszego w Czechosłowacji.
Taboret Wołkowskiego
Na wystawie poznamy nie tylko historię lampy z okresu PRL, ale także historię meblarskich ikon tamtych czasów. Jak choćby słynnego taboretu wykonanego z metalu i kolorowych żyłek. Projektantem tego mebla był artysta plastyk Władysław Wołkowski, autor licznych projektów z wykorzystaniem wikliny, sznurów, drewna i bambusa. Swoją sztukę prezentował w Polsce oraz na licznych wystawach i targach za granicą (Chiny, Rosja, Włochy, Francja, Holandia, USA).
fot. W. Ziemski
Do wnętrzarskich ikon minionego ustroju należy niewątpliwie także meblościanka. W 1961 roku Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego ogłosiło konkurs na projekt mebli do małych mieszkań. Zwycięską pracą okazały się meble segmentowe, czyli popularna meblościanka autorstwa Bogusławy i Czesława Kowalskich. Projekt wielofunkcyjnego mebla zawierał nie tylko szafki i półki, ale np. składany stolik czy miejsce do siedzenia.
Meblościanki stały się popularne i na wiele kolejnych lat zagościły w polskich domach i mieszkaniach.
Lisek i Grzybek
Do interesujących projektów mebli epoki PRL należy również długa, niska komoda zwana jamnikiem. Produkowano je m.in. w Zielonogórskiej (komoda „Violetta”) oraz Bytomskiej Fabryce Mebli (komoda 1050/B).
fot. W. Ziemski
Warto wspomnieć, że podobne meble produkowane są także współcześnie. Mówiąc o meblowych ikonach PRL, nie można zapomnieć o krzesłach i fotelach. Wśród tych pierwszych do najbardziej charakterystycznych należały zapewne tzw. skoczki (model GFM-57) projektu Juliusza Kędziorka. Równie popularnym krzesłem był „Grzybek” (model 200-190) zaprojektowany przez Rajmunda Teofila Hałasa.
Wzornictwo tego typu cały czas cieszy się dużym zainteresowaniem. Z kolei najsłynniejszym fotelem Polski Ludowej był model 300-190 zwany „Liskiem”, od projektanta Henryka Lisa. Fotele te produkowano w Dolnośląskich Fabrykach Mebli w Świebodzicach. Zbliżonym do „Liska” modelem był 300-201 „Śnieżnik”, produkowany w zakładach Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego Bystrzyckie Fabryki Mebli w Bystrzycy Kłodzkiej.
Wystawa w Muzeum Okręgowym w Koninie jest bez wątpienia bardzo interesująca. Dla osób pamiętających czasy PRL to sentymentalny powrót do mieszkania z epoki, dla młodszych to szansa poznania wzornictwa z okresu Polski Ludowej.
Kuratorem wystawy jest Monika Marciniak, a opracowanie plastyczne wykonała Agnieszka Jankowska. Ekspozycja dostępna jest dla zwiedzających do końca sierpnia br.
