fot. materiały organizatora: Szymon Szymankiewicz, grafika

Wojna, sztuka, tożsamość

tekst: Maciej Kijko

Opublikowano:
15 listopada 2022

Od:

Do:

Początek:

Koniec:

14 listopada w Słodowni (+1) w Starym Browarze odbył się wernisaż wystawy „Konwersacje – wielka podróż przez wiele granic, języków i kultur” będącej swoistym, artystycznym komentarzem do wojny w Ukrainie.

Wojna ta, choć nie jedyna, która toczy się na świecie, jest chociażby z racji swojej bliskości bardzo dla nas ważna. To także wojna nowoczesna w pełnym tego słowa znaczeniu. Nie chodzi tu tylko o to, że bywa nazywana pierwszą wojną klimatyczną, co ma podkreślać jej znaczenie w kontekście kryzysu środowiskowego.

Rzecz też nie w tym, że prócz konwencjonalnego uzbrojenia wykorzystuje przestrzeń cyfrową do wpływania na morale żołnierzy i stojących za nimi obywateli uczestniczących w konflikcie państw. Dopełnia to określenie szeroka reakcja na wojnę ze strony twórców sztuki.

Konwersacje

Kulturowy obraz wojny zaczął się zmieniać w wyniku tragedii lat 1914–1918 (choć prekursorsko okropności wojny obrazował Francisco Goya sto lat wcześniej). Powieść „Na Zachodzie bez zmian” Ericha Marii Remarque’a była głosem zwykłego człowieka nieznajdującego sensu w zmaganiach państw, w śmierci będącej skutkiem walki przeciwko ludziom, których się nie zna i którzy nie zawinili niczym więcej, jak tylko noszeniem munduru o innym kroju, znaczonego innymi symbolami. To, co było i jest motorem poczynań polityków i wojskowych, interes polityczny, władza nad terytorium, populacją i zasobami, z tej – prywatnej – perspektywy jest niezrozumiałe i nieistotne.

Powieść niejednokrotnie była ekranizowana, po raz pierwszy w roku 1930. Ostatnia adaptacja pochodzi z tego roku, co nie jest chyba bez znaczenia.

Jeśli wspomnieć „Guernicę” Pabla Picassa, jeszcze wyraźniejsze staje się podważenie heroicznej opowieści o wojennych zmaganiach. Zamiast walecznych żołnierzy pokonujących przeciwnika w bezpośredniej walce widzimy rozrywane bombami ciała cywilów i zwierząt.

Ale sztuka nie służy tylko obnażaniu bezsensu wojny. To też bywa wprawdzie istotne, ale domaga się wówczas komentarza: co dalej? W obrazie będącym rozpoznaniem stanu rzeczy i projektem skierowanym w przyszłość może zawierać się doskonale krytyka, zaprzeczenie oczywistości wojny, choć nie jest to zakomunikowane wprost. Wystarczy czasami zaproponować inną perspektywę oglądu rzeczywistości, by to stanowiło wystarczające zaprzeczenie sensowności wojny.

Twórcy wystawy „Konwersacje” wybrali taką właśnie drogę.

Nawiązując w tytule i zamyśle do „Ksiąg Jakubowych” Olgi Tokarczuk, twórcy wystawy proponują podróż przez różne granice, znosząc je i unieważniając. Artystki i artyści z Białorusi, Czech, Gruzji, Niemiec, Polski, Słowacji i Ukrainy odczytują rzeczywistość, przecinając linie konfliktów. Poszukując nowych wzorów relacji. Dających nadzieję na inne jutro.

plakat: Szymon Szymankiewicz, grafika

Wojna, sztuka, tożsamość

Idea wspólnoty kulturowej i historycznej Europy Środkowej nie jest nowa. Pomijając dyskusje na temat wyznaczenia granic tego obszaru, zwornika tworzącego z różnych narodów i tradycji jedną całość, idealnego, postulowanego czy też realnego jej istnienia, które zapewne nie znajdą nigdy satysfakcjonującej konkluzji, ludzie wciąż odnajdują się w tej idei. Uznają, że warto ponad różnice przedłożyć elementy łączące. Zamiast podkreślać to, co dzieli, uwypuklać punkty wspólne. I choć to rzecz nienowa, w kontekście wojny w Ukrainie, wywołanej nią migracji, zyskuje szczególną wagę.

Ma to siłą rzeczy wymiar bardziej uniwersalny. Nie chodzi tylko o zakreślony pochodzeniem artystów obszar geograficzny. Idea sięga głębiej i stanowi próbę zasygnalizowania ogólniejszej kwestii.

Tożsamość jako pojęcie jest dzisiaj jednym z najistotniej kształtujących myślenie, także w wymiarze politycznym. Jednak zaproponowana na wystawie z nim gra, odsłania inne oblicze tożsamości. Wydobywanie na wierzch nieciągłości, niejednoznaczności naszych identyfikacji podsuwa myśl, że to, co wydaje się takie oczywiste, może mylić i zwodzić. W ciągle zmieniającym się świecie zmieniamy się i my sami. Stałość gwarantowana w pojęciu tożsamości jest pułapką – niweczy wrażliwość na zmianę, wzmacnia nierealistyczną chęć zatrzymania w miejscu dziania się rzeczy.

Artystki i artyści zwracają uwagę na możliwość innego spojrzenia – że nieustannie się budujemy, nasze tożsamości wciąż są dziełem w procesie tworzenia. Pozwala to także zbudować odmienną perspektywę konfliktu. Różnice są realne, ale jednocześnie nie są stałe ani nieprzekraczalne. Wojna jako ostateczny instrument polityki utrwalania siebie staje się przeciwskuteczna. Jest pułapką bez wyjścia – różnorodność jest konieczna, a próba jej zniesienia zabójcza.

W drodze

Różnymi technikami, stylami, odwołując się do różnych tropów uczestnicy wystawy oddają tę właśnie złożoność wspólnego świata. Nasze w nim istnienie wymaga cały czas uważności na dokonujące się przemiany.

Wciąż jesteśmy w drodze. Sztuka jako jedna z praktyk społecznych temu służy – zaangażowaniu w świat. Poszukiwaniu sposobów zmiany, wynajdywaniu nowych dróg.

Odmiennych od wcześniejszych sposobów istnienia. Odkrywaniu nowych projektów układania się ze światem i wszystkimi jego mieszkańcami. To zaangażowanie jest wpisane w sztukę, jest jej niezbędnym składnikiem. Rozmaitość punktów widzenia prezentują prace zgromadzone na wystawie. Przez wspólną obecność w galeryjnej przestrzeni tworzą polifoniczną tkaninę, której dominującym motywem jest niezgoda na wojnę i poszukiwanie sposobu wspólnego istnienia z wszystkimi dzielącymi nas różnicami w jednym świecie.

„Konwersacje – wielka podróż przez wiele granic, języków i kultur” jest częścią programu 6. edycji Poznań Art Week 2022 „Miłość & Solidarność” Stary Browar, Słodownia (+1), ul. Półwiejska 42 w Poznaniu.

Wystawa trwa do 30.11.22
Stary Browar, Słodownia (+1), ul. Półwiejska 42 w Poznaniu.

Kurator wystawy – Sławomira Chorążyczewska

Podziel się kulturą!

What’s your Reaction?

Ciekawe