fot. M. Dachtera

Historia swarzędzkiego meblarstwa

tekst: Michał Dachtera

Opublikowano:
26 listopada 2024

Od:

Do:

Początek:

Koniec:

20 września 2018 roku w Swarzędzu, w wyremontowanym budynku dawnej remizy strażackiej otwarto Swarzędzkie Centrum Historii i Sztuki. Znacząca część ekspozycji tego muzeum poświęcona została stolarstwu – rzemiosłu, z którego miasto znane jest od dziesięcioleci. Na wystawie możemy podziwiać m.in. wyposażenie zakładów stolarskich i pamiątki związane ze Swarzędzkimi Fabrykami Mebli. Mamy także możliwość złożenia własnego mebla wirtualnego.

Wielkopolska od wielu lat jest regionem, w którym powstaje najwięcej mebli. Mimo iż, po upadku Swarzędzkich Fabryk Mebli, w mieście i gminie Swarzędz nadal funkcjonuje wiele fabryk, to jednak miano meblarskiej stolicy Polski przejęło Kępno, a o dawnej potędze stolarskiej Swarzędza przypominają miejsca, które od 2019 roku stanowią punkty na trasie Swarzędzkiego Szlaku Meblowego.

Fabryka Antoniego Tabaki

W 1653 roku w Swarzędzu powstał wspólny cech kupców i rzemieślników. Dominującymi gałęziami ówczesnego życia gospodarczego w mieście było sukiennictwo i włókiennictwo, stolarstwo miało wówczas charakter marginalny. Rozwój tego ostatniego rzemiosła nastąpił dopiero pod koniec XIX wieku wraz z upadkiem tkactwa. Zaczęły się wówczas pojawiać w mieście warsztaty stolarskie, początkowo głównie niemieckie, z czasem także i polskie.

Figurka stolarza na schodach prowadzących do ratusza w Swarzędzu, fot. Michał Dachtera

Przed wybuchem I wojny światowej działało tu już kilkudziesięciu rzemieślników w tym fachu. Znaczący rozwój stolarstwa w Swarzędzu nastąpił po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Największym przedsiębiorcą produkującym meble w międzywojniu był w tym mieście Antoni Tabaka. Urodził się w 1881 roku w Kaczanowie koło Wrześni. W 1905 roku w Swarzędzu ożenił się z Marią Knade, córką lokalnego stolarza.

Wkrótce otworzył także swój pierwszy warsztat. W 1918 roku jego firma zatrudniała 15 pracowników, a trzy lata później już dwa razy tyle. W 1924 roku Tabaka postanowił wyspecjalizować się w produkcji stołów i krzeseł. Jego produkty z powodzeniem sprzedawały się nie tylko w Polsce, ale i za granicą. W 1928 roku jego fabryka zatrudniała około 100 pracowników i dysponowała ponad 20 maszynami. Zakład ten uchodził za najbardziej zmechanizowaną fabrykę mebli w ówczesnej Polsce. Przed wybuchem II wojny światowej pracowało w niej około 270 osób.

Targi meblowe

Antoni Tabaka z małżeństwa z Marią Knade miał trzech synów i dwie córki. Wszyscy synowie zmarli jednak w tragicznych okolicznościach i nie mając już męskiego potomka, Tabaka na swojego następcę upatrywał zięcia, Franciszka Zawidzkiego, który od 1933 roku prowadził tartak parowy przy dzisiejszej ulicy Poznańskiej.

Figurka stolarza na schodach prowadzących do ratusza w Swarzędzu, fot. Michał Dachtera

W międzywojennym Swarzędzu, jak podawano w ówczesnej prasie, było 8 fabryk i około 150 warsztatów stolarskich, a miasto stanowiło „centrum meblarstwa polskiego”. Jednak wielki kryzys gospodarczy spowodował zmniejszenie sprzedaży mebli. Aby walczyć ze spadkiem popytu na towary, swarzędzcy rzemieślnicy postanowili zaprezentować swój dorobek na zorganizowanych jesienią 1934 roku Pierwszych Swarzędzkich Targach Meblowych.

Trwające cztery tygodnie wydarzenie zgromadziło 60 wystawców i ponad 17 tysięcy zwiedzających. Nie mniejszym powodzeniem cieszyła się druga edycja targów, która odbyła się dwa lata później w specjalnie wybudowanym z tej okazji pawilonie, przy dzisiejszej ulicy Wrzesińskiej. Podczas wystawy dystrybuowano przygotowaną na tę okoliczność broszurkę „Swarzędz – miasto stolarzy”. Targi odbywały się w Swarzędzu jeszcze dwukrotnie, w 1937 i 1938 roku.

Swarzędzkie Fabryki Mebli

W 1952 roku z dwóch znacjonalizowanych w 1947 roku zakładów – fabryki mebli Antoniego Tabaki (jako zakład nr 2) oraz tartaku Franciszka Zawidzkiego (zakład nr 1) – utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Swarzędzkie Fabryki Mebli. Przez kolejnych kilkanaście lat była to firma dwuzakładowa. W 1965 roku przyłączono do niej dawny zakład Kostrzyńskich Fabryk Mebli.

Fragment ekspozycji poświęconej stolarstwo w Swarzędzkim Centrum Historii i Sztuki, fot. Michał Dachtera

Pięć lat później zlikwidowano Poznańskie Fabryki Mebli, a trzy jej fabryki w Poznaniu, Mosinie i Kościanie weszły w skład swarzędzkiego przedsiębiorstwa. W 1976 roku firma wzbogaciła się o majątek Rawickiego Przedsiębiorstwa Usługowo-Wytwórczego Przemysłu Terenowego, a w 1980 roku o zakład meblarski w Gostyniu, w efekcie czego przez kolejne lata Swarzędzkie Fabryki Mebli urosły do roli lidera polskiego rynku meblarskiego. W 1990 roku jako jedne z pierwszych przedsiębiorstw państwowych zostały sprywatyzowane, a rok później zadebiutowały na dopiero co powstałej Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Jednak spółka na wolnym rynku nie radziła sobie najlepiej. Problemem były częste zmiany managementu, duże zatrudnienie, ale i spadająca sprzedaż towarów. Konsumenci zamiast drogich i tradycyjnych mebli chętniej kupowali u konkurencji tańsze i bardziej nowoczesne wyroby. W efekcie tego w 2009 roku podjęto decyzję o rozwiązaniu spółki, a rok później sąd ogłosił jej upadłość. 16 stycznia 2011 roku akcje Swarzędz Meble S.A. zostały wycofane z obrotu giełdowego. Obecnie z zabudowań dawnych zakładów pozostały już tylko budynki biurowe, a o ich przeszłości przypominają tabliczki Swarzędzkiego Szlaku Meblowego.

Na jego trasie oprócz pawilonu targowego, domu Antoniego Tabaki i miejsc po dawnych fabrykach znajdziemy także meble w rozmiarze XL, miejskie rzeźby stolarzy, a także kapliczkę św. Józefa, który od 1996 roku jest patronem miasta.