Święty Jakub w Ostrorogu
Opublikowano:
11 listopada 2021
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„Nowe w Sarmackich krajach Jakub święty/Apostoł Wielki żarliwością zięty/Przy Ostrorogu Cuda swe zakłada/Łask Boskich pełen zawsze nimi włada” – tymi słowami zaczynała się siedemnastowieczna „Pieśń o Świętym Jakubie” napisana przez księdza Piotra Rossigrocha, proboszcza ostroroskiego.
Pierwszy kościół w Piaskowie
W miejscu, gdzie dziś znajduje się cmentarz w Ostrorogu (wówczas teren ten należał do wsi Piaskowo), na wzgórzu, stał dawniej kościół. Pierwsza świątynia powstała tu przed 1396 r. (z tego roku pochodzi wzmianka o plebanie Mikołaju).
Na początku XV wieku wymieniani byli także duchowni Jan i Tomasz. Parafia Piaskowo przestała istnieć w 1432 roku, wtedy została przyłączona wraz z całym uposażeniem do parafii ostroroskiej. Według legendy pierwszy kościół miał zostać postawiony przez kapłana pochodzącego z pobliskich Rudek.
Gdy nastał wielki głód, pewna kobieta, nie mogąc wykarmić syna, poszła nad jezioro znajdujące się pod wzgórzem i chciała utopić dziecko, to jednak złapało się jej tak mocno, że nie mogła już go zabić. Oddała je do kolegium mansjonarzy. Gdy syn dorósł postawił kościół na pamiątkę swojego ocalenia.
Heretycy z zamku w Ostrorogu
Kościół, jak wieść głosi, miał zostać zniszczony w XVI wieku przez „heretyków” z zamku w Ostrorogu (około połowy XVI wieku parafia w Ostrorogu została oddana przez dziedzica ostroroskiego Jakuba Ostroroga braciom czeskim). Innowiercom według legendy udało się zniszczyć mury poza jednym fragmentem, którego żadnymi siłami nie mogli skruszyć.
Kapliczka Św. Jakub na cmentarzu w Ostrorogu, fot. M. Dachtera
Z pozyskanego materiału wystawili kamieniczkę przy zamku, jednak nikt w niej nie chciał zamieszkać. W 1624 roku zmarł ostatni z Ostrorogów (Sędziwój); pozbawieni opiekunów bracia czescy utracili parafię ostroroską w 1636 roku. Osiem lat później, w 1644 roku, ksiądz Walenty Wronicz z pomocą burmistrza Jana Rossigrocha i dzierżawcy ostroroskiego odbudował kościół w Piaskowie.
Zapewne wtedy w świątyni umieszczono obraz św. Jakuba (namalowany w I połowie XVII wieku).
Światła i ognie nocne
W II połowie XVII wieku parafią w Ostrorogu kierował Piotr Rossigroch. Duchowny był wielkim orędownikiem kultu Świętego Jakuba w Piaskowie. Napisał dwie książeczki: „Światła y ognie nocne…” (1674) oraz „Summariusz powtórny łask…” (1676), dotyczące cudów, jakie za sprawą świętego miały się dziać w Piaskowie.
Ilustracja w książce „Światła i ognie nocne” P. Rossigroach 1674, fot. Polona
Zdaniem księdza, ledwo kościół został odbudowany, a już ludzie otrzymywali łaski. Zgłosił więc proboszcz owe cuda do biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Ten powołał komisję, która miała za zadanie zbadać ich autentyczność. Podczas trzech wizyt w 1672 roku wysłuchano dwudziestu świadków. Mówili m.in. o tym, jak za sprawą Jakuba zostali uzdrowieni czy uratowani od pożaru.
Wśród zeznających był m.in. burmistrz Ostroroga Szymon Szostek, który opowiadał, jak jego bydło zostało uleczone, a córka wybawiona z wielkiej gorączki. Inni, jak kmieć Ruchay czy Burał, opowiadali o ogniach, jakie widzieli nocą przy piaskowskim kościele:
„(…) widziałem ognie jakoby trzy pary świec szło od jeziora z tej strony kościoła: i szło po cmentarzu i weszło do kościoła i tam się w kościele z godzinę świeciło; (…) A była tak ciemna noc, (…), ledwie drogę i palec przed sobą widać było”.
Komisja po przesłuchaniu świadków przekazała swoje wnioski do biskupa, a ten 27 kwietnia 1674 roku ogłosił Piaskowo miejscem cudownym. Dwa lata później ksiądz Rossigroch napisał „Pieśń o Świętym Jakubie”.
O sierpie do ręki przyrosłym
Okładka książki „Światła i ognie nocne” P. Rossigroach 1674, fot. Polona
Legendarna opowieść sięga jeszcze czasów pierwszego kościoła w Piaskowie.
„Dziewka robotna z Wierzchocina, mila od Ostroroga (jakom o tym słyszał) żęła zboże na polu w dzień św. Marii Magdaleny”.
Jak wieść głosi, za nieposzanowanie święta sierp przyrósł jej do ręki tak mocno, że nawet heretycy z ostroroskiego zamku oderwać go nie mogli.
„Stał jeszcze natenczas kościółek na tem Piastowie zmurowany i kapłan katolickiej wiary miał pilne o nim zawiadowanie”.
Poszła więc owa dziewczyna do kościółka do Piaskowa. Tam w trakcie mszy modliła się żarliwie, a sierp od ręki jej odpadł. Miał go później znaleźć wspomniany już ks. Wronicz przy odbudowie kościoła.
Rozbiórka kościoła
Okładka książki „Summariusz powtórny” P. Rossigroach 1676, fot. WBC
W 1725 roku parafię ostroroską wizytował ks. Franciszek Libowicz, który pisał, że kościół piaskowski jest filialny względem ostroroskiego. Stan świątyni ocenił jako zły. Mniejszy chór kościoła był murowany z drewnianym sufitem. W większym chórze, całym drewnianym, spróchniałe były ściany i sufit. Kościół, jak podawał wizytator, miał trzy ołtarze i był
„dość ozdobny wewnątrz”.
Zapewne około 1750 roku kościół odnowiono lub zbudowano na nowo za sprawą dziedziczki majętności ostroroskiej. Wspominał o tym ksiądz Gliszczyński, wizytujący parafię Ostroróg w 1775 roku.
„Kościół ś. Jakuba Apostoła leży kilka staj za miastem Ostrorogiem, na wzgórku piaszczystym, jest drewniany i wystawiony przez JW. Barbarę Kwilecką, kasztelanową lądzką”.
Kilkadziesiąt lat później, około 1818 roku, kościół został rozebrany, a obraz św. Jakuba przeniesiono do kościoła w Ostrorogu, gdzie znajduje się do dziś w głównym ołtarzu.
Pomnik św. Jakuba
Pieśń o Św. Jakubie cz. 2 w książce „Summariusz powtórny” P. Rossigroach 1676, fot. WBC
W miejscu dawnego piaskowskiego kościoła stoi po dziś dzień pomnik św. Jakuba. Kapliczka została wzniesiona ze składek wiernych, a uroczystego jej odsłonięcia dokonał w odpust patrona, 25 lipca 1878 roku, proboszcz ostroroski ks. Józef Zenkteler. W „Orędowniku” pisano wówczas:
„Bez zaprzeczenia każdy pielgrzym przyznać musi, jak miłą bywa mu podróż do miasta tutejszego na odpust św. Jakuba, na dzień 25 lipca przypadający. A z jaką wiarą, nadzieją i miłością wraca do domu, serce jego własne najlepiej powiedzieć może. Bo czy nie jeden nie przynosi też weń błogosławieństwa świętego?! (…) Najdrożsi bracia i siostry, żyjący na łonie Kościoła katolickiego, następnie przejście wonią jego! przybądźcie z radością pełną na akt tej uroczystości i zachęćcie innych”. Rzeźbę świętego umieszczono na okołodwumetrowym cokole, na którym zapisano „św. Jakubowi, Parafianie, 1878”.
Kult św. Jakuba w Ostrorogu trwa do dziś. Kościół parafialny oprócz wezwania Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny posiada także drugiego patrona, św. Jakuba Większego Apostoła. Pieśń o świętym przetrwała do dziś w nieco zmienionej wersji, a przez miasto i okoliczne wsie przebiega Droga św. Jakuba.
„Dziś, gdy bezbarwna mgła przeszłości spowija jedynie pamięć o tym kościółku, gdy tylko legenda prostego ludu ożywia niemy pagórek piaskowski, na którym niegdyś za przemożną przyczyną Wielkiego Apostoła działy się cuda, gdy minęły już bezpowrotnie te chwile, kiedy Piaskowo oblegały mnogie rzesze pątników, szukających u stóp »cudotwórczego« św. Jakuba pomocy”…
Literatura:
„Orędownik” 6.07.1878, nr 81
Karol Estreicher, „Bibliografia polska”, t. XXVI, Kraków, Akademia Umiejętności, Druk Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1915.
Piotr Rossigroch, „Światła y ognie nocne różnych czasów widziane w kościele y około kościoła s. Jakuba Apostoła na Piaskowie przy Ostrorogu, dobrodziejstwa także y łaski Boskie otrzymane, o sierpie przytym do ręki przyrosłym, który na tymże mieyscu przy mszy swiętey odpadł, poprzysiężone na commissiach zeznania na większą chwałę Panu Bogu y wielkiemu apostołowi Chrystvsowemv Jakubowi świętemu rozsławiać dozwolone”, Poznań 1674
Piotr Rossigroch, „Summariusz powtórny łask y dobrodzieystw Boskich po cudownym S. Jakuba mieyscu w wielkiey Polscze przy Ostrorogu declarowanym. Za przyczyną wielkiego apostoła pod czas woyny Tureckiey polskiego patrona ponowionych także pieśń otymże S. Jakubie Większym Apostole przez W.X. Piotra Rossigrocha dziekana lwowskiego proboszcza ostrogskiego złożona y do druku z dozwoleniem zwierzchności podana roku 1676. dnia 2 lutego”, Poznań 1676
Maćkowiak, „Światła i ognie nocne”, „Gazeta Szamotulska: niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne” 29.05.1934, r. 13, nr 62 (cytat w zakończeniu)
Józef Łukaszewicz, „Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej”, t. 2, Nakładem Księgarni Żupańskiego, Poznań 1859
„Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu”, red. Tomasz Jurek, edycja elektroniczna, hasło: Piaskowo
