Rozum zwycięża siłę
Opublikowano:
27 kwietnia 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Za naszą wschodnią granicą trwa wojna. Ekrany naszych telefonów, telewizorów, komputerów wypełniają obrazy zniszczenia, bombardowań, czołgów. Wojna jawi się jako zmaganie metalu, wybuchów, brutalnej przemocy.
Ten narzucający się obraz jest niekompletny. W sieciach społecznościowych w ostatnich tygodniach pojawiło się, chętnie udostępniane, zdjęcie naszywki-emblematu Pododdziału Informacyjno-Psychologicznych Operacji Specjalnych Sił Zbrojnych Ukrainy. Przedstawia on sowę z rozpostartymi skrzydłami wznoszącą się nad globem i napis głoszący „Rozum zwycięża siłę” (розум перемагає силу).
Czytając podczas toczonej wojny…
Choć kojarzymy ją często z „nagą siłą”, wojna bywa toczona różnymi środkami, także tymi niewidocznymi, wydawałoby się, że „słabymi”, jak kombinacja umysłu oraz ołówka, kartki i maszyny do pisania. O sile takiej właśnie „słabej” wojny, jej tajemnicach i o tym, jak pomogła w zwycięstwie nad śmiercionośną przemocą opowiada książka „Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura.
Wydana przez Wydawnictwo Miejskie Posnania w 2021 roku i zdawałoby się, że dotycząca spraw historycznych, jest dziś wyjątkowo aktualna. Sytuacja zagrożenia wojną stała się dzisiaj niestety o wiele bardziej realna, niż nam się to przez lata wydawało. Nasze myślenie, priorytety ulegają szybkiej zmianie. Mobilizujemy się społecznie, aby pomóc ukraińskim uchodźczyniom i ich dzieciom.
Centrum Szyfrów Enigma (© Poznańskie Centrum Dziedzictwa, fot. Łukasz Gdak
Istnieje jednak ryzyko, że równocześnie „zarazimy” się prostym militarystycznym przekazem wojennym. Wybuchające czołgi, pociski Javelin, drony bojowe Bayraktar – to wszystko łatwo przejmuje wyobraźnię. Taki militarystyczno-romantyczny przekaz zafałszowuje zarówno obraz samej wojny, jak i takie pojęcia jak patriotyzm, poświęcenie dla wspólnoty, obrona przed agresją.
Dlatego zbiorowa praca poświęcona złamaniu szyfru Enigma przez polskich matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego jest tak dziś aktualna. Ta przekrojowa publikacja może być traktowana po części jako uzupełnienie ekspozycji Centrum Szyfrów Enigma. Tytułowe „poznańskie ślady” dotyczą nie tylko aktualnej wystawy, ale i wskazują na rolę Uniwersytetu Poznańskiego (słynni kryptolodzy byli przecież jego absolwentami).
Historię tego, jak UAM pielęgnował o nich pamięć, przypomina w książce Jerzy Jaworski, a o współczesnym wkładzie UAM dowiemy się z wywiadu z prorektorem, profesorem Tadeuszem Wallasem.
Poznańskość i światowość Enigmy
Tom zaczyna się od rozdziału „Tajemnice i zagadki”. Cóż, gdy pisze się o Enigmie, nie mogło być inaczej. Siedem tekstów (autorstwa Mariusza Borowiaka, Łukasza Orlickiego, Zdzisława J. Kapery, Tadeusza Kasperskiego, Patryka Piłasiewicza, Piotra Grzelczaka, Krystiana Sobańskiego) prowadzi nas od skrzyń zakopanych w lesie, tragicznej biografii Alana Turinga i niemieckich u-bootów do archiwów Henryka Zygalskiego i PRL-owskiego aparatu bezpieczeństwa. Nie zabrakło też klasycznego tekstu poświęconego łamaniu szyfru. Zachęcam do samodzielnego – wraz z postępem lektury – zgłębiania tych tajemnic.
Druga część książki, „Śladami Enigmy w Poznaniu”, jest odrobinę bardziej specjalistyczna, silniej skierowana do regionalistów, a także osób zainteresowanych muzealnictwem.
„Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura, fot. Wydawnictwo Miejskie Posnania
Szymon Mazur zabiera nas w wędrówkę dokumentującą zachowane na świecie egzemplarze „Enigmy”. Z rozmowy z Szymonem Dąbrowskim mamy szansę dowiedzieć się więcej o Szyfrokontenerze, który swym sukcesem utorował drogę do Centrum Szyfrów Enigma. Piotr Ciesielski, Jarosław Redliński, Jacek Y. Łuczak, Szymon Dąbrowski i Wojciech Mania w swych tekstach pozwalają zajrzeć za kulisy wystaw, poznać niewidzialną pracę, dzięki której są one możliwe.
Poznańskość historii „złamania Enigmy” to także wymiar pragmatyczny, pozytywistyczny charakter tej historii, dobrze wpisujący się w pielęgnowany w Poznaniu mit, właśnie na te cechy poznańskości wskazujący.
O tym pragmatycznym wymiarze upamiętniania zwycięstwa rozumu nad siłą dowiemy się z wywiadów z Mariuszem Wiśniewskim (zastępcą prezydenta miasta Poznania), Piotrem Bojarskim (dyrektorem Centrum Szyfrów Enigma) i Moniką Herkt (dyrektor Poznańskiego Centrum Dziedzictwa) oraz z tekstu Tomasza Orłowskiego o roli Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. To zawartość ostatniej części książki – poświęconej Centrum Szyfrów Enigma.
Obecna w tomie poświęconym poznańskim śladom związanym z Enigmą dyskusja o wojnie, przemocy i obronie tego, co nam bliskie, pokazuje też wagę tych, których nie widać, ukrytej pragmatycznej pracy, „ołówka i mózgu”, rozumu, który był w stanie pokonać siłę.
