Józef Wybicki – poeta, prawnik, gospodarz ziemski
Opublikowano:
17 grudnia 2021
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
19 i 20 listopada br. w Winnej Górze i Brodnicy odbyła się konferencja pod hasłem „Józef Wybicki – poeta, prawnik, gospodarz ziemski”.
Wydarzenie było objęte honorowym patronatem Marszałka Województwa Wielkopolskiego, Burmistrza Miasta Środa Wielkopolska oraz Starosty Powiatu Średzkiego. Patronat medialny nad konferencją objął portal kulturaupodstaw.pl.
Pierwsza konferencja poświęcona zasłużonym dla Wielkopolski odbyła się w 2018 roku. Jej bohaterem został Dezydery Chłapowski, a to w związku z przypadającą wówczas 230. rocznicą urodzin oraz 200. jego wyjazdu na naukę agronomiczną do Anglii.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
Początkowo planowano, że konferencja będzie wydarzeniem jednorazowym, jednakże ogromne zainteresowanie nią oraz przyznanie Głównej Nagrody i statuetki Izabella w kategorii działalność edukacyjna, promocyjna i marketingowa w konkursie na Wydarzenie Muzealne 2018 roku spowodowało, że wydarzenie było organizowane także w kolejnych latach. W 2019 roku konferencja została poświęcona Augustowi Cieszkowskiemu, a rok później Maksymilianowi Jackowskiemu.
Pokłosiem każdej z konferencji była książka zawierająca wygłoszone referaty. Tegoroczne, czwarte już wydarzenie zostało poświęcone Józefowi Wybickiemu.
Dzieciństwo i młodość
“Urodziłem się w czasie zarodu okropnych nie szczęść dla Polski, ojczyzny mojej. Nieszczęśliwa gwiazda roznosząc już wtenczas po całym kraju ciągłe burze i klęski od kolebki, mnie aż do siwego-prześla dowała włosu.”- pisał w swych pamiętnikach Wybicki.
Na świat przyszedł (29.09.1747) we wsi Będomin (woj. pomorskie), był synem Piotra i Konstancji z Lniskich. W wieku sześciu lat rozpoczął edukację. Rodzice oddali go stryjowi, księdzu Franciszkowi Wybickiego na naukę u wikariuszy przy probostwie w Skarszewach.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
“W dwa lata umiałem dobrze czytać i pisać, i początki łaciny pojąłem, czy spamiętałem.”
Mając osiem lat został skierowany do szkoły jezuitów w Gdańsku. W wieku dwunastu lat Józef stracił ojca.
“Śmierć ukochanego ojca wpędziła mnie w ponurość i żal nieutulony.” – pisał trzy lata później, potępiając zasady panujące w szkole, a zwłaszcza: “tyranię księdza Działkowskiego profesora”
Wybicki doprowadził do buntu wśród uczniów. Po tych wydarzeniach Józef ponownie trafił do stryja. Ten oddał go na nauki regentowi kancelarii sądu grodzkiego. Niewiele później zmarł ksiądz Franciszek. Matka Józefa, jak sam pisał, nie widziała dla młodzieńca innego miejsca, niż kancelaria.
Elekcja 1764
Józef nabierał doświadczenia, uczestniczył w różnych sprawach sądowych. W wieku siedemnastu lat był pierwszym kancelarzystą, głosił mowy w sądach grodzkich i ziemskich. We wrześniu 1764 roku obradował sejm elekcyjny. Wybicki również udał się do Warszawy, a to za sprawą wojewody pomorskiego Mostkowskiego. Dalej nabierał doświadczenia zawodowego.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
“Już tedy w 18. roku jestem magistraturą. Jako delegat, zastępowałem urząd grodzki w różnych krokach prawnych, z dekretów wynikłych.” – pisał. Choć jak sam wspominał stawał na różnych sądach i brał w obronę tych, których inni nie chcieli brać: “jednając sobie wszędzie miłość obywateli”
Józef chciał się dalej kształcić, toteż wyjechał na trybunał do Poznania, co było maksimum ówczesnej edukacji. Pobierał również nauki m.in. regenta Bilińskiego i susceptanta Zambrzyckiego. Dalej pojechał na trybunał do Bydgoszczy. Wybicki uczestniczył w sejmie nadzwyczajnym repninowskim, na którym wygłosił protest w sprawie uwięzionych senatorów.
“Te w największym zapale powiedziane słowa, jak piorun z nic nieznaczącego wypadły obłoku, roz nosząc trwogę i pomieszanie. […] każdy pyta o me imię.”
W Warszawie dowiedział się o zawiązaniu się konfederacji barskiej, postanowił więc dostać się jak najprędzej do Baru.
Józef Enkler
Będąc konfederatem Wybicki wykonywał liczne zadania. Po pewnym czasie postanowił ukryć się w Gdańsku, gdyż zewsząd groziło mu niebezpieczeństwo.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
“Musiałem się taić, ukrywać, gdyż wydania mego officyalnie żądał rezydent rossyjski; nie pozostawało mi nic więcej, jak tylko puścić się gdzie za granicę morzem. Tu szanowny opat Rybiński, lepiej jak ja znający geografią i akademie, radził mi się udać do Holandyi, do akademii lejdejskiej, szczególnie, gdy mu rady biskupa Krasińskiego w tym względzie odkryłem.” – pisał.
Wyruszył więc Wybicki przez Lubekę, Hamburg i Amsterdam do Lejdy. Studia rozpoczął w październiku 1770 roku pod przybranym nazwiskiem “Enkler”. Fundusze posiadane przez studenta były niewielkie, otrzymał także kolejne zadanie od konfederatów i ostatecznie ruszył w podróż powrotną do Gdańska. W 1772 roku został oddelegowany do Wiednia z misją nawiązania stosunków z dyplomacją francuską. Po upadku konfederacji wrócił do Polski na stałe, a 17 października 1773 roku w kaplicy pałacu w Margoninie Wybicki ożenił się z Kunegundą Drwęską siostrzenicą gen. Franciszka Skórzewskiego.
“Jam został mężem ślicznej i cnotliwej osoby, ale bez wszelkiego majątku i bez wiedzy matki.”
Małżonka niestety zmarła w niecałe dwa lata po ślubie, 17 sierpnia 1775 roku w Margoninie (pow. chodzieski), będąc bliska rozwiązania. Przed śmiercią żony Wybicki otrzymał wojewody poznańskiego Jabłonowskiego urząd podwojewództwa.
Ukochane Manieczki
Pięć lat później Wybicki ponownie stanął na ślubnym kobiercu. 11 września 1780 roku w Wełnie (pow. obornicki) ożenił się z Esterą Wierusz Kowalską. W połowie 1781 roku Wybicki nabył dwie wsie Manieczki i Psarskie (pow. śremski). Tutaj przyszła na świat 13 września 1782 roku córka Wybickich Teresa.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
Małżeństwo miało jeszcze dwóch synów – Łukasza (ur. 1785) oraz Józefa (ur. 1787). Józefa zajmowała praca na gospodarstwie, sprzedał część majątku (Psarskie), bratu Estery, a za uzyskane środki kupił wsie Boreczki i Przylepki (także w pow. śremskim) założył także osady Holendry i Esterpole. Mimo tego nadal zajmował się polityką. Dwukrotnie (1780, 1784) został wybrany posłem na sejm.
Zajmował się także twórczością literacką (m.in. wiersze “Do ogródka z przeproszeniem”, “Modlitwa do domku”, czy opery “Kmiotek”, “Polka”). Kilka lat później Wybicki zakupił wieś Krobów (pow. grójecki), z czasem przeprowadził się tam z całą rodziną, a po drugim rozbiorze Polski przenieśli się do Warszawy. Dobra w Wielkopolsce oddał natomiast w dzierżawę.
Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
W 1794 roku wybuchło powstanie kościuszkowskie. Wybicki wszedł do władz powstańczych (był członkiem wydziału wojskowego Rady Zastępczej Tymczasowej). W czasie insurekcji miało miejsce także pierwsze spotkanie z Janem Dąbrowski. Gdy ten został oskarżony o zdradę, Wybicki stanął w jego obronie
“całą noc zaprzątnąłem się szczerze tą sprawą i znalazłszy ją jak najlepszą na stronę Dąbrowskiego, wygotowałem rezolucyą, która go niewinnym i wielce użytecznym do służby krajowej ogłosiła. […] Tak szczęśliwem zdarzeniem przyłożyłem się do uratowania męża, który tylu pomyślności dla sławy i dobra kraju stał się z czasem początkiem i któremu już w tej rewolueyi chlubne dzieła przyzna historya.”
Wybicki został pełnomocnikiem przy Dąbrowskim, z jego wojskami przeszedł przez Wielkopolskę. Po upadku powstania ścigany przez Prusaków wyjechał do Paryża. W korespondencji z generałem przekonywał go do wyjazdu do Francji. Ostatecznie Dąbrowski stanął w Paryżu we wrześniu 1796 roku. Efektem tego było otrzymanie francuskich listów polecających do Napoleona, z którymi Dąbrowski udał się do Napoleona stacjonującego we Włoszech oraz utworzenie kilka miesięcy później (9 stycznia 1797 roku) Legionów Polskich. W lipcu tego samego roku do polskich oddziałów stacjonujących w Reggio Emilia dołączył Wybicki. To tutaj napisał słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech, znanej dzisiaj jako Mazurek Dąbrowskiego.
Ostatnie lata życia
W 1801 roku podpisano rozejm w Lunéville kończący francusko-austriacką wojnę. Pokój nie uwzględniał jednak sprawy polskiej. Po tych wydarzeniach Wybicki osiadł w Dreźnie, a później we Wrocławiu. Nie uzyskał zgody władz pruskich na powrót do Manieczek. W 1806 roku wybuchło powstanie wielkopolskie. 6 listopada 1806 Wybicki wjechał z Dąbrowskim do Poznania. Powstanie zakończyło się pokojem w Tylży i utworzeniem Księstwa Warszawskiego. Wybicki wszedł w skład Komisji Rządzącej Księstwa.
fot. Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
W listopadzie 1807 roku otrzymał od Napoleona urząd senatora wojewody. W związku z wybuchem wojny polsko – austriackiej (1809) został mianowany namiestnikiem na Wielkopolskę. Po upadku Księstwa pełnił urzędy w Królestwie Polskim, był prezesem Delegacji Administracji Królestwa oraz Prezesem Sądu Najwyższego (od 11.1817). Pod koniec 1820 roku Wybicki wystąpił z wnioskiem o dymisję z uwagi na stan zdrowia. Dopiero 4 września 1821 roku został zwolniony z pełnionej funkcji.
Wrócił do Manieczek, gdzie krótko później zmarł 10 marca 1822 roku. Początkowo spoczął na cmentarzu w Brodnicy. Nieco ponad 100 lat później jego szczątki zostały przewiezione do Poznania i złożone w podziemiach kościoła Św. Wojciecha.
To zaledwie zarys bogatego życiorysu Józefa Wybickiego i niewielka część informacji z referatów przedstawionych na konferencji. Podobnie jak w poprzednich latach zostanie wydana książka zawierająca wszystkie wystąpienia.
Wystąpienia na konferencji:
Dzień 1 – Winna Góra
Wprowadzenie (Dariusz Grzybek, Wiesław Kaczmarek, Jan Maćkowiak, Marek Roman, Lech Wojciech Szajdak);
“Pieśń Legionów Polskich we Włoszech” (Stanisław Ledóchowski);
“200. lecie „Mazurka Dąbrowskiego”. Na ścieżkach polskości w Reggio, Emilia. „Jeszcze Polska nie Umarła” (Stanisława Łowińska);
“U progu stulecia wielkich zmian. Kwestia włościańska w działalności Józefa Wybickiego” (Monika Nagowska);
“Myśli obywatela Wybickiego względem pieniądza papierowego” (Przemysław Rey); “Wkład Józefa Wybickiego w organizację sił zbrojnych „Polski napoleońskiej” w 1806/1807 r.” (Adam Paczuski);
„Z książką i przewodnikiem prowadzony”, czyli „Z moich podróży po Włoszech” Józefa Wybickiego. Rekonesans badawczy” (Edyta Pętkowska-Grabowska);
“Biskup kamieniecki Adam Stanisław Krasiński (1714-1800) – działalność w okresie konfederacji barskiej. Zarys problematyki” (Wojciech Jerzy Górczyk);
“Wielkopolskie miejsca Józefa Wybickiego” (Włodzimierz Buczyński); “Żony Józefa Wybickiego” (Ewa J. Buczyńska);
“Relacje rodzinne Augustyna Gorzeńskiego i Józefa Wybickiego przyczynkiem do działalności wystawienniczej i edukacyjnej Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy” (Szymon Balcer);
“Hipolit Cegielski kontynuatorem dzieła – „Jeszcze Polska nie zginęła” (Marian Król); “Stanisław Mikołajczyk – wielki człowiek ciężkich czasów” (Błażej Cisowski);
“Józef Wybicki na studiach w Lejdzie” (Adam Podsiadły);
“Galeria szlacheckich postaci w komediach Józefa Wybickiego” (Piotr Kąkol).
Dzień 2 – Brodnica
Inicjatywa „Wybicki-REAKTYWACJA” jako przykład interpretacji i zachowania lokalnego dziedzictwa kulturowego regionu śremskiego realizowanego w oparciu o koncepcję Smart społeczności
Organizatorzy konferencji:
Fundacja Zakłady Kórnickie
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie
Muzeum Ziemiaństwa w Dobrzycy – Zespół Pałacowo Parkowy
Pałac Generała Dąbrowskiego w Winnej Górze
Sponsorzy:
Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego
Fundacja Zakłady Kórnickie
Komitet Honorowy:
Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego
Piotr Marek Mieloch, Burmistrz Miasta Środa Wielkopolska
Ernest Iwańczuk, Starosta Powiatu Średzkiego
