fot. Rafał Cielek

Rozum zwycięża siłę

Za naszą wschodnią granicą trwa wojna. Ekrany naszych telefonów, telewizorów, komputerów wypełniają obrazy zniszczenia, bombardowań, czołgów. Wojna jawi się jako zmaganie metalu, wybuchów, brutalnej przemocy.

Ten narzucający się obraz jest niekompletny. W sieciach społecznościowych w ostatnich tygodniach pojawiło się, chętnie udostępniane, zdjęcie naszywki-emblematu Pododdziału Informacyjno-Psychologicznych Operacji Specjalnych Sił Zbrojnych Ukrainy. Przedstawia on sowę z rozpostartymi skrzydłami wznoszącą się nad globem i napis głoszący „Rozum zwycięża siłę” (розум перемагає силу).

Czytając podczas toczonej wojny…

Choć kojarzymy ją często z „nagą siłą”, wojna bywa toczona różnymi środkami, także tymi niewidocznymi, wydawałoby się, że „słabymi”, jak kombinacja umysłu oraz ołówka, kartki i maszyny do pisania. O sile takiej właśnie „słabej” wojny, jej tajemnicach i o tym, jak pomogła w zwycięstwie nad śmiercionośną przemocą opowiada książka „Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura.

Wydana przez Wydawnictwo Miejskie Posnania w 2021 roku i zdawałoby się, że dotycząca spraw historycznych, jest dziś wyjątkowo aktualna. Sytuacja zagrożenia wojną stała się dzisiaj niestety o wiele bardziej realna, niż nam się to przez lata wydawało. Nasze myślenie, priorytety ulegają szybkiej zmianie. Mobilizujemy się społecznie, aby pomóc ukraińskim uchodźczyniom i ich dzieciom.

 

Centrum Szyfrów Enigma (© Poznańskie Centrum Dziedzictwa, fot. Łukasz Gdak

Centrum Szyfrów Enigma (© Poznańskie Centrum Dziedzictwa, fot. Łukasz Gdak

Istnieje jednak ryzyko, że równocześnie „zarazimy” się prostym militarystycznym przekazem wojennym. Wybuchające czołgi, pociski Javelin, drony bojowe Bayraktar – to wszystko łatwo przejmuje wyobraźnię. Taki militarystyczno-romantyczny przekaz zafałszowuje zarówno obraz samej wojny, jak i takie pojęcia jak patriotyzm, poświęcenie dla wspólnoty, obrona przed agresją.

Dlatego zbiorowa praca poświęcona złamaniu szyfru Enigma przez polskich matematyków Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego jest tak dziś aktualna. Ta przekrojowa publikacja może być traktowana po części jako uzupełnienie ekspozycji Centrum Szyfrów Enigma. Tytułowe „poznańskie ślady” dotyczą nie tylko aktualnej wystawy, ale i wskazują na rolę Uniwersytetu Poznańskiego (słynni kryptolodzy byli przecież jego absolwentami).

Historię tego, jak UAM pielęgnował o nich pamięć, przypomina w książce Jerzy Jaworski, a o współczesnym wkładzie UAM dowiemy się z wywiadu z prorektorem, profesorem Tadeuszem Wallasem.

Poznańskość i światowość Enigmy

Tom zaczyna się od rozdziału „Tajemnice i zagadki”. Cóż, gdy pisze się o Enigmie, nie mogło być inaczej. Siedem tekstów (autorstwa Mariusza Borowiaka, Łukasza Orlickiego, Zdzisława J. Kapery, Tadeusza Kasperskiego, Patryka Piłasiewicza, Piotra Grzelczaka, Krystiana Sobańskiego) prowadzi nas od skrzyń zakopanych w lesie, tragicznej biografii Alana Turinga i niemieckich u-bootów do archiwów Henryka Zygalskiego i PRL-owskiego aparatu bezpieczeństwa. Nie zabrakło też klasycznego tekstu poświęconego łamaniu szyfru. Zachęcam do samodzielnego – wraz z postępem lektury – zgłębiania tych tajemnic.

Druga część książki, „Śladami Enigmy w Poznaniu”, jest odrobinę bardziej specjalistyczna, silniej skierowana do regionalistów, a także osób zainteresowanych muzealnictwem.

 

„Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura, fot. Wydawnictwo Miejskie Posnania

„Enigma. Poznańskie ślady” pod redakcją Szymona Mazura, fot. Wydawnictwo Miejskie Posnania

Szymon Mazur zabiera nas w wędrówkę dokumentującą zachowane na świecie egzemplarze „Enigmy”. Z rozmowy z Szymonem Dąbrowskim mamy szansę dowiedzieć się więcej o Szyfrokontenerze, który swym sukcesem utorował drogę do Centrum Szyfrów Enigma. Piotr Ciesielski, Jarosław Redliński, Jacek Y. Łuczak, Szymon Dąbrowski i Wojciech Mania w swych tekstach pozwalają zajrzeć za kulisy wystaw, poznać niewidzialną pracę, dzięki której są one możliwe.

Poznańskość historii „złamania Enigmy” to także wymiar pragmatyczny, pozytywistyczny charakter tej historii, dobrze wpisujący się w pielęgnowany w Poznaniu mit, właśnie na te cechy poznańskości wskazujący.

O tym pragmatycznym wymiarze upamiętniania zwycięstwa rozumu nad siłą dowiemy się z wywiadów z Mariuszem Wiśniewskim (zastępcą prezydenta miasta Poznania), Piotrem Bojarskim (dyrektorem Centrum Szyfrów Enigma) i Moniką Herkt (dyrektor Poznańskiego Centrum Dziedzictwa) oraz z tekstu Tomasza Orłowskiego o roli Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego. To zawartość ostatniej części książki – poświęconej Centrum Szyfrów Enigma.

Obecna w tomie poświęconym poznańskim śladom związanym z Enigmą dyskusja o wojnie, przemocy i obronie tego, co nam bliskie, pokazuje też wagę tych, których nie widać, ukrytej pragmatycznej pracy, „ołówka i mózgu”, rozumu, który był w stanie pokonać siłę.

Podziel się kulturą!
What’s your Reaction?
Ciekawe
Ciekawe
6
Świetne
Świetne
0
Smutne
Smutne
0
Komiczne
Komiczne
0
Oburzające
Oburzające
0
Dziwne
Dziwne
0