Swarzędzkie ule
Opublikowano:
2 czerwca 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
W Swarzędzu, pomiędzy drogą krajową nr 92 a linią kolejową, znajduje się niezwykłe muzeum, wyjątkowe na nie tylko na skalę krajową, ale również europejską – Skansen i Muzeum Pszczelarstwa im. prof. Ryszarda Kosteckiego. W swarzędzkiej placówce możemy podziwiać kilkaset eksponatów związanych z pszczelarstwem.
Nowa Wieś
Południowo-zachodnia część Swarzędza, Nowa Wieś, w przeszłości stanowiła odrębną wioskę. W 1954 roku przyłączono ją do miasta. Antoni Kobza pisał, że wieś została założona pomiędzy 1600 rokiem a końcem XVIII wieku i wchodziła w skład majętności swarzędzkiej. U schyłku XVIII wieku właścicielem tych dóbr był Jan Klug, następnie August Bojanowski oraz Fryderyk Wildegans (na początku XIX stulecia), a po nim jego spadkobiercy.
fot. M. Dachtera
W 1822 roku Nowa Wieś przeszła na własność tzw. Kasy Wdów w Berlinie, a dalej pruskiego rządu. Od połowy XIX wieku przez ponad pięćdziesiąt lat folwark nowowiejski (ponad 200 ha) należał do rodziny Wilke. W 1905 roku „P. Jan Niemojowski kupił od p. Wilke Nową Wieś w powiecie poznańskim. Nowemu nabywcy »Szczęść Boże«” – donoszono w „Dzienniku Poznańskim”. Krótko potem, w 1909 roku, Niemojowski zbył majętność Rotholzowi.
Przez następne 30 lat Nowa Wieś była jeszcze kilkukrotnie sprzedawana. Kolejnymi właścicielami folwarku byli Chrambach, Drost, Nowakowski, Scheibler i bracia Maks. Na przełomie stuleci bądź na początku XX wieku na terenie parku postawiono dwór, rozbudowany w latach dwudziestych.
Stanisław Kirkor
W trakcie II wojny światowej majątek został przejęty przez niemieckiego okupanta. Po jej zakończeniu przeszedł na własność Skarbu Państwa. Początkowo pałac zajmowały wojska radzieckie, następnie przeznaczono go na cele mieszkalne. W 1946 roku prof. Stanisław Kirkor zorganizował w Gorzowie Wielkopolskim Zakład Chorób Pszczół. Po kilku latach zakład przeniesiono na teren folwarku Nowa Wieś. Profesor Kirkor pochodził z Wołynia, urodził się 13 lipca 1905 roku w Zasławiu.
fot. M. Dachtera
W 1930 roku ukończył weterynarię na Uniwersytecie Warszawskim. Doktoryzował się w 1937 roku we lwowskiej Akademii Medycyny Weterynaryjnej. W czasie II wojny światowej brał udział w kampanii wrześniowej. Pracował w zakładach chorób pszczół we Francji i Szwajcarii. Po zakończeniu działań wojennych wrócił do Polski. W 1947 roku uzyskał stopień doktora habilitowanego na Uniwersytecie Lubelskim.
W 1954 roku mianowany profesorem nadzwyczajnym. Napisał podręcznik „Choroby pszczół”. Zmarł w Swarzędzu w 1963 roku. Został pochowany na cmentarzu w Poznaniu przy ul. Lutyckiej.
Skansen Kosteckiego
Po śmierci Kirkora kierowanie swarzędzkim zakładem przejął Ryszard Kostecki. Podobnie jak Kirkor, również pochodził z Wołynia, urodził się 5 sierpnia 1924 roku w Kowlu. W 1953 roku ukończył weterynarię na Uniwersytecie Lubelskim, a rok później rozpoczął pracę asystenta w Zakładzie Chorób Pszczół w Swarzędzu, którym kierował prof. Kirkor. Równolegle Kostecki rozpoczął studia z biologii na Uniwersytecie Poznańskim, które ukończył w 1959 roku.
fot. M. Dachtera
Cztery lata później doktoryzował się z weterynarii, a w 1969 roku został doktorem habilitowanym. Dziesięć lat potem mianowano go profesorem nadzwyczajnym. Rok 1963, w którym Kostecki objął kierowanie zakładem, przyjmuje się za początek Skansenu pszczelarskiego w Swarzędzu. Wówczas rozpoczęto aktywne gromadzenie zbiorów. Ule figuralne przedstawiające biskupów, niedźwiedzia z beczką, ul wiatrak, ule skrzynkowe, rzeźba kobiety z kokiem – to tylko niektóre eksponaty, jakie pojawiły się w pierwszych latach istnienia skansenu.
Kostecki kierował zakładem do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Zmarł 18 maja 2001 roku w Swarzędzu.
Muzeum Pszczelarstwa
Skansen przez wiele lat uważano za największy tego typu obiekt w Europie. Liczne ule i inne eksponaty znajdowały się bowiem na terenie całego parku podworskiego. W 1999 roku Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie przejęło zbiory Państwowego Instytutu Weterynarii, a następnie utworzyło w budynku dawnej stajni w Swarzędzu muzeum „Skansen i Muzeum Pszczelarstwa”.
fot. M. Dachtera
Rok po śmierci prof. Kosteckiego na ścianie budynku umieszczono tablicę poświęconą twórcy skansenu, a muzeum nadano jego imię. W 2008 roku eksponaty z parku pałacowego zostały przeniesione na teren za dawną stajnią. Chociaż sam budynek muzeum jest niewielki, wewnątrz znajdziemy wiele eksponatów i nie tylko… Prawdopodobnie największą atrakcją dla wszystkich zwiedzających jest bowiem przeszklona ramka, w której możemy obserwować pracę setek pszczół.
Bardzo interesująca jest również kolekcja uli w kształcie budynków (m.in. katedry i teatru). W muzeum zobaczymy bartnika na drzewie, poznamy różnice pomiędzy gatunkami pszczół i nazwiska pionierów polskiego pszczelarstwa. To tylko wybrane elementy swarzędzkiej ekspozycji.
W ogrodzie
Po zwiedzeniu wystawy udajemy się do skansenu. Historia chowu pszczół na ziemiach polskich ma wielowiekową tradycję. Najstarszą formą było bartnictwo, czyli hodowla pszczół w wydrążonych w drzewach dziuplach.
fot. M. Dachtera
W swarzędzkim skansenie znajdziemy najstarszy istniejący w Polsce ul – barć wiślaną, datowaną na XIV/XV wiek. W późniejszych czasach barcie zaczęto zastępować kłodami bartnymi (wycięta część pnia drzewa z wydrążoną dziuplą). Tego typu eksponatów w Swarzędzu jest kilkanaście. Ponadto zobaczyć można m.in. ule słomiane (tzw. koszki), ramowe, architektoniczne (jak choćby wiatrak, domki czy kościół), ule figuralne (m.in. ksiądz, szlachcić, niedźwiedzie), rzeźby oraz wozy pasieczne.
Rosną tu również rośliny miododajne. W skansenie szczególnie pięknie jest wiosną i latem. Od kilkunastu lat swarzędzka instytucja organizuje piknik „Miodowe Lato w Skansenie”. Muzeum jest interesującą propozycją zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci.
Literatura:
„Dziennik Poznański” 10.08.1905, r. 47, nr 181
„Swarzędz wczoraj i dziś. Album z okazji 380. rocznicy lokacji miasta”, UMiG Swarzędz, 2018
Wojciech Hildebrandt, Michał Kruszona, „Wielkopolskie muzea. Między szklaną gablotą a ekranem LED”, Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, Departament Kultury, Poznań 2018
Jerzy Kamprowski, „Skansen i Muzeum Pszczelarstwa. Niezwykłe miejsce na mapie Swarzędza”, „Zeszyty Swarzędzkie”, nr 3, 2011
Antoni Kobza, „Dzieje wsi okolic Swarzędza”, Spółdzielnia Mieszkaniowa w Swarzędzu, Swarzędz 2018
Andrzej Przychodzki, Aurelia Bartoszek, „Swarzędz, ludzie, ule. Przyczynek do historii miasta”, Swarzędz: Biblioteka Publiczna, 2016
„Jak powstał skansen”, „Informator Swarzędzki”, nr 4, 2013;
www.zabytek.pl, pałac w Swarzędzu, biała karta ewidencyjna
