Synagoga opowiada
Opublikowano:
10 czerwca 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
W XVII i XVIII wieku Leszno zamieszkiwało około 7000 osób wyznania mojżeszowego, co czyniło gminę żydowską jedną z najliczniejszych w Polsce. Z czasem liczba ta zaczęła się zmniejszać i na początku XX wieku wynosiła kilkaset.
Ci, którzy zostali w mieście, w czasie II wojny światowej w większości trafili do obozów koncentracyjnych. Po 1945 roku rozebrano znaczną część zabudowy byłej dzielnicy żydowskiej, a w miejscu kirkutu zniszczonego przez niemieckich żołnierzy zbudowano osiedle.
Na szczęście wśród budynków, które przetrwały do dziś, jest synagoga, należąca do Muzeum Okręgowego w Lesznie.
Przez kilka stuleci społeczność hebrajska stanowiła ważny element kulturowy miasta, dlatego muzeum w partnerstwie z Towarzystwem Przyjaciół Muzeum Okręgowego realizuje projekt „Synagoga opowiada”. W jego ramach odbywa się cykl kreatywnych działań związanych z kulturą żydowską, który otrzymał dofinansowanie z Funduszu Promocji Kultury Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Samorządu Województwa Wielkopolskiego oraz Miasta Leszno.
Wirtualna wystawa
„Synagoga opowiada”, to kolejny realizowany przez muzeum w Lesznie projekt o lokalnej społeczności żydowskiej. Warto w tym miejscu wspomnieć m.in. o wcześniej zrealizowanej wystawie „Żydzi w Lesznie. Historia osadnictwa żydowskiego w Lesznie”. Dowiadujemy się z niej o tym, że w Wielkopolsce Żydzi najwcześniej osiedlili się w Poznaniu i Kaliszu. W 1264 roku Bolesław Pobożny wydał Przywilej kaliski (Statut kaliski) regulujący prawa i obowiązki wyznawców judaizmu w Wielkopolsce. Początki osadnictwa żydowskiego w Lesznie sięgają XVI wieku. Spacerując dalej po wirtualnej ekspozycji, poznajemy historię leszczyńskiej synagogi, jednej z najokazalszych w naszym regionie. Pierwsza świątynia została wzniesiona w latach trzydziestych XVI wieku. Kilkukrotnie spalona, została odbudowana w 1799 roku, a następnie przebudowana w 1867 i 1905 roku.
Otwarcie wystawy stałej w Muzeum Okręgowym w Lesznie, część judaistyczna
Oprócz głównej bożnicy w dzielnicy żydowskiej znajdowały się jeszcze inne mniejsze. Tu także społeczność miała swój szpital, rzeźnię, piekarnię i oczywiście cmentarz. Nekropolię zniszczyły wojska niemieckie w czasie II wojny światowej, do dziś zachowały się jednak budynki domu przedpogrzebowego i grabarza. W zbiorach muzeum znajduje się kilkaset macew z ziemi wielkopolskiej, z czego ponad 350 pochodzących z Leszna.
Na wirtualnej wystawie znajdziemy ponadto informacje o żydowskich szkołach, organizacjach, handlu, przemyśle, a także biogramy słynnych Żydów z Leszna, m.in. bankiera Hayma Salomona, lekarzy Augusta Ferdynanda Wolffa i Raphaela Jacoba Koscha, rabinów Cwi Hirscha Kalischera i Leo Baecka czy pisarza Ludwiga Kalischa.
Żydowskie święta
W ramach projektu organizowany jest również cykl pięciu wykładów o najważniejszych żydowskich świętach. Pierwszy odbył się 28 kwietnia i dotyczył Pesach, zwanego także Świętem Wyjścia lub Przaśników. Uroczystość ta należy do najstarszych w religii mojżeszowej, upamiętnia wyjście z niewoli egipskiej. Obchodzona jest zawsze od 14 do 21 dnia miesiąca nisan. W tym czasie świętujący nie mogą jeść produktów kwaśnych, co więcej, takie produkty muszą zostać usunięte z domu, a jedynym spożywanym pieczywem są przaśniki (maca).
„Przez siedem dni przaśniki jeść będziecie, a pierwszego dnia zaraz wypróżnicie kwas z domów waszych; bo ktobykolwiek jadł co kwaszonego od pierwszego dnia aż do dnia siódmego, wytracona będzie dusza ona z Izraela” – napisano w Księdze Wyjścia (Wj 12,15).
Siedem tygodni po Święcie Przaśników w judaizmie obchodzony jest Szawout (Święto Żniw). Tej uroczystości poświęcony był kolejny wykład (2.06). W czasie tego święta Żydzi studiują Torę i spożywają pokarmy mleczne. Trzeci wykład (6.10) będzie opowiadał o uroczystościach Rosz ha-Szana i Jom Kippur.
Widok synagogi od strony wschodniej wg fot. z książki Hansa Dunnhaupta, Lissa in Posen. Ein stadtebild, Lissa 1908.
Pierwsza, tzw. Święto Trąb, to żydowski Nowy Rok. Uroczystość ta rozpoczyna dziesięciodniowy okres pokuty i modlitwy (Jamim Noraim). W południe Żydzi gromadzą się nad wodą i wyrzucają drobiny z kieszeni szat na znak oczyszczenia. Jom Kippur (Dzień Pojednania) kończy czas pokuty, w tym dniu Bóg zapisuje dobrych ludzi do Księgi Życia na kolejny rok, a grzeszników do Księgi Śmierci.
Zaledwie pięć dni później Żydzi obchodzą Sukkot. W czasie tego siedmiodniowego święta, podobnie jak Izraelici uciekający z Egiptu, nocują na zewnątrz w szałasach i namiotach. Sukkot będzie tematem czwartego wykładu (13.10). Ostatnie spotkanie (15.12) będzie natomiast poświęcone Chanuce, czyli Świętu Świateł. Uroczystość upamiętnia zwycięskie powstanie narodu żydowskiego nad Seleucydami i odzyskanie sprofanowanej świątyni jerozolimskiej.
Poza wymienionymi działaniami realizowane są także inne, jak choćby spacery tematyczne po mieście. Na najbliższym (10.06) uczestnicy zwiedzać będą pozostałości dawnego cmentarza, a także dom grabarza i przedpogrzebowy. Miesiąc później (8.07) odbędzie się spacer po dawnej dzielnicy żydowskiej, a na 21 sierpnia zaplanowano spacer „Śladami Ludwiga Kalischa”.
Balsaminka, 1 poł. XX w., Polska, fot. Muzeum Okręgowe w Lesznie
W ramach projektu odbywają się także warsztaty kulturalno-kulinarne. W ich trakcie uczniowie klasy gastronomicznej w Zespole Szkół Ekonomicznych im. J.A. Komeńskiego poznali święta Pesach i Szawuot. Mieli także możliwość przygotowania tradycyjnych potraw świątecznych.
W ramach cyklu „Synagoga opowiada” zorganizowane zostaną również konkursy literacki i muzyczny, pokazy filmowe oraz powstanie mural w dawnej dzielnicy żydowskiej.
