Świątynia muz, czyli wielkopolski Museion
Opublikowano:
14 maja 2021
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
„W Wielkopolsce, gdzie rodziło się państwo polskie i gdzie tak wiele pozostało śladów naszej chlubnej przeszłości, do ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego podchodzimy z wyjątkową troską. To nasze ogromne bogactwo, które tym większej nabiera wartości, im więcej z niego mądrze czerpiemy. Szczególna rola w popularyzacji i ochronie dziedzictwa kulturowego przypada muzeom” – pisał Marek Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego, w premierowym numerze „Museion Poloniae Maioris”.
Świątynia muz
Od ponad roku (z przerwami) muzea są zamknięte dla zwiedzających. Wiele placówek, korzystając z możliwości, jakie daje współczesna technologia, udostępnia swe zbiory w internecie czy umożliwia zdalne zwiedzanie. Wśród propozycji, z których warto skorzystać są także wydawnictwa muzealne.
Portet Edwarda Raczyńskiego, fot. Polona
W 2014 roku Fundacja Muzeów Wielkopolskich przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Wielkopolskiego wydała tom I rocznika naukowego „Museion Poloniae Maioris”. Pierwsze z tych słów z greckiego oznacza świątynię/przybytek muz, a dwa kolejne to Wielka Polska.
Wydawnictwo to, jak pisał w przedmowie Andrzej Wyrwa, ma „stanowić forum prezentacji studiów i materiałów związanych z historią muzealnictwa wielkopolskiego oraz bieżącą działalnością muzeów i skansenów wielkopolskich”. „Museion” jest pierwszą publikacją, w której muzea mogą promować swoje zbiory, działalność w zakresie ochrony dziedzictwa regionu.
Początki kolekcjonerstwa
Pierwszy „Museion” poświęcono w szczególności tematyce początków kolekcjonerstwa na obszarze dzisiejszej Wielkopolski. Gromadzenie dzieł sztuki, starodruków czy militariów jest zjawiskiem znanym od stuleci. W „Kronice” Jan Długosz pisał o ruinach na wyspie Jeziora Lednickiego.
Prezydent Mościcki wraz z delegacją na Ostrowie Lednickim, 1936, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
„Lednica, znaczne bardzo jezioro Wielkiej Polski pod miasteczkiem Pobiebiedziszkami, oblewające wyspę dość obszerną, na której, wedle ustnego raczej niż piśmiennego podania, miał być pierwotnie założony kościół katedralny gnieźnieński (co pozostałe szczątki i gruzy poświadczają), późniejszym dopiero czasem, dla trudnego przystępu, przeniesiony do Gniezna. Jezioro to ma przeszło dwie mile długości”.
W XV wieku w Wielkopolsce znajdowano liczne artefakty ceramiczne (w szczególności urny czy popielnice). W pierwszym pięćdziesięcioleciu XIX wieku powstało kilka ważnych kolekcji prywatnych – generała Jana Henryka Dąbrowskiego, Edwarda Raczyńskiego, jego brata Atanazego czy Tytusa Działyńskiego. Ten ostatni w 1826 roku dał początek Bibliotece Kórnickiej. Sześć lat później Edward Raczyński założył Bibliotekę Raczyńskich, a w 1840 roku Jędrzej Moraczewski powołał Towarzystwo Zbieraczów Starożytności Krajowych w Szamotułach (rozwiązane przez władze pruskie w 1846 roku). Natomiast w 1857 roku czterdziestu dwóch członków założycieli utworzyło Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie (obecnie Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk).
Chrzest Polski
Kolejny rocznik (tom II) „Museionu” poświęcono w znaczącej części tematyce chrztu Polski, a to z uwagi na jubileusz 1050-lecia. Przyjęcie chrztu przez księcia Mieszka należy do najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Przyjmuje się, że miało to miejsce 14 kwietnia, w Wielką Sobotę 966 roku. Historycy wskazują różne miejsca, w których miało się to wydarzyć – Poznań, Gniezno, Ostrów Lednicki. Cześć z nich sądzi, że nastąpiło to poza granicami państwa piastowskiego. Chrzest Polski jest przedmiotem nieustannych badań mediewistów. Niestety pośród źródeł pisanych dostępna jest jedynie relacja Thietmara z Merseburga napisana około pół wieku po tym wydarzeniu oraz bazująca na niej i młodsza o stulecie „Kronika” Galla Anonima.
Mieszko I wg Jana Matejki, fot. Polona
„Książę Mieszko pojął […] za żonę szlachetną siostrę Bolesława Starszego [księcia czeskiego], która okazała się w rzeczywistości taką, jak brzmiało jej imię. Nazywała się bowiem po słowiańsku Dobrawa, co w języku niemieckim wykłada się: dobra”.
Zdaniem Thietmara to za sprawą swej żony Mieszko przyjął chrzest i dalej:
„[…] w ślad za głową i swoim umiłowanym władcą poszły ułomne dotąd członki spośród ludu i w szatę godową przyodziane, w poczet synów Chrystusa zostały zaliczone”.
Setna rocznica powstania wielkopolskiego
Bardzo ważnej dla Wielkopolan tematyce poświęcono IV tom „Museionu”. W związku z setną rocznicą wybuchu powstania wielkopolskiego rocznik ten w całości opowiada o wielkopolskim zrywie, który obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, sejneńskiego (1919) oraz II śląskiego (1920) jest jednym z czterech zwycięskich.
Miedzioryt „Chrzest Polski”, XVIII w., fot. Polona
„Museion Poloniae Maioris” […] niniejszym tomem pragnie upamiętnić wydarzenia sprzed 100 lat, które po burzliwych zakrętach historii pozwoliły Wielkopolanom żyć na powrót w Polsce” – pisał w przedmowie Andrzej Wyrwa.
16 lutego 1919 roku zawarto rozejm w Trewirze, przedłużający rozejm zawarty w Compiègne. Znalazł się w nim dodatkowy punkt odnoszący się do powstania wielkopolskiego. Chociaż traktat z Trewiru formalnie zakończył powstanie, nie oznaczało to jednak końca walk. Strona niemiecka nie dotrzymała ustaleń, m.in. zatrzymała część ziem. 28 czerwca 1919 roku w Wersalu zawarto ugodę ze stroną niemiecką, na mocy której Polska otrzymała ziemie w Wielkopolsce, na Pomorzu Nadwiślańskim oraz Górnym Śląsku. Jednak wersalskie postanowienia weszły w życie dopiero w styczniu 1920 roku.
„Jak we wszystkich narodach z przeszłością, tak i u nas każda idea, czyn, nawet najdziwniejsze zjawisko jest konsekwencją poprzednich myśli, nurtujących przez wieki, rodzących się z biegu wypadków i wysiłku duchów , które stawały do walki z okolicznościami i przeciwnością dziejową” [Museion, nr 1, 1911].
Kulturaupodstaw.pl zachęca do lektury!
Dotąd wydano sześć tomów „Museion Poloniae Maioris”. Tomy I–IV dostępne są do pobrania na stronie internetowej Fundacji Muzeów Wielkopolskich. Komitet redakcyjny tworzą: Andrzej M. Wyrwa (redaktor naczelny), Tomasz Jasiński, Jan Maćkowiak, Witold Omieczyński, Paweł Sankiewicz (sekretarz), Wojciech Suchocki oraz Marzena Szmyt. Czasopismo zostało dofinansowane ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego.
