Sto kościołów i nie tylko
Opublikowano:
28 kwietnia 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Stefan Cybichowski w międzywojniu uchodził za jednego z najlepszych i najaktywniejszych poznańskich architektów. Był autorem co najmniej stu projektów obiektów sakralnych, a także wielu budynków użyteczności publicznej. Architekt, urzędnik, wykładowca, radny miejski, honorowy radca magistratu.
Na emigracji
Stefan Cybichowski urodził się 2 sierpnia 1881 roku w Poznaniu. Jego rodzicami byli Bronisław i Marta (z d. Bischoff). Pochodził z inteligenckiej rodziny. Jego ojciec studiował filozofię i filologię na uniwersytecie we Wrocławiu i Berlinie. Pracował jako nauczyciel gimnazjalny w Poznaniu. Krótko po narodzinach syna pedagog został zmuszony wraz z rodziną do przeprowadzki do Inowrocławia, gdzie objął posadę po zmarłym nauczycielu Leonie Czaplickim. Nie dano im jednak długo tam pozostać, gdyż jak pisał Marian Paluszkiewicz:
„od 1 stycznia 1887 [Bronisław] przeniesiony został w ramach rugów profesorskich do Munster [miasto w Niemczech, w landzie Nadrenia Północna-Westfalia]”.
Po kilku latach zostali na powrót przeniesieni do Inowrocławia. Tam Stefan uczęszczał do gimnazjum, które ukończył w 1901 roku. W tym samym roku rozpoczął studia w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej w Berlinie (ob. Uniwersytet Techniczny). Po ich ukończeniu (w 1905) pracował przez kilka lat w Berlinie.
Powrót do Poznania
Do Poznania wrócił pod koniec 1910 roku. Tutaj założył własne biuro architektoniczne. Zapewne jednym z pierwszych wykonanych przez niego projektów był budynek Banku Włościańskiego, zrealizowany wspólnie z Czesławem Leitgebergiem. Gmach ten, jak pisał Jan Skuratowicz, zbudowano:
Wieża kościoła Św. Marcina w Poznaniu, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
„na krótko przed Wielką Wojną [w 1912] przy placu Wilhelmowskim pod nr 9 [pl. Wolności 9], ze sklepami od frontu i lokalem bankowym wewnątrz działki. Monumentalna, neobarokowa fasada znakomicie komponowała się w przekształconej wówczas pierzei placu”.
Również w 1912 roku, 25 czerwca w kościele pw. św. Marcina, wziął ślub z Barbarą Mieczkowską (ur. 4 kwietnia 1888 r., córką Augusta i Marii z d. Jerzykiewicz). Mieli pięcioro dzieci: Helenę (ur. 1913), Irenę (ur. 1916), Stanisława (ur. 1918), Barbarę (ur. 1919) oraz Katarzynę (1925). W tym samym roku rozpoczęła się także budowa kościoła w Cielczy k. Jarocina. Świątynia została zaprojektowana przez Cybichowskiego na planie krzyża greckiego w stylistyce neobaroku i neorenesansu.
Targi Poznańskie
Pierwsze targi poznańskie odbyły się w 1921 roku. Dwa lata później, w związku z zapotrzebowaniem na kolejną powierzchnię wystawienniczą, miasto zakupiło dodatkowe grunty. Ogłoszono konkurs na zaprojektowanie terenu. Wygrał go Stanisław Cybichowski, według którego projektów wzniesiono dwa obiekty. Pierwszym z nich jest Pałac Targowy (obecnie Głogowska 14). Dwupoziomowy obiekt o powierzchni ponad 8 tys. m2 zbudowano w zaledwie pół roku.
Dzwonnica w Szamotułach, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Budowę ukończono 1 maja 1925 roku na V Targi Poznańskie. Monumentalny, klasyczny budynek, zbudowano z licznymi zdobieniami, jak np. cztery kolumny w stylu jońskim. W trakcie Powszechnej Wystawy Krajowej, która odbywała się w Poznaniu w 1929 roku, budynek pełnił funkcję Pawilonu Przemysłu Metalowego. Drugim obiektem był neobarokowy budynek administracyjny.
Złożony był z dwóch części: zasadniczej, pełniącej funkcję administracji targów, oraz znajdującego się z tyłu Belwederu, gdzie przed laty mieściła się restauracja i kawiarnia. Oba gmachy zachowały się do dziś. Na terenie targów Cybichowski zaprojektował jeszcze dwa budynki (obecnie nieistniejące) na Powszechną Wystawę Krajową (PeWuKa): Pawilon Przemysłu Cukrowniczego oraz Pawilon Leśnictwa.
Druga palmiarnia
Wspomniane pawilony to niejedyne prace Cybichowskiego z okazji PeWuKi. Władysław Czarnecki, architekt miejski, w swoich wspomnieniach pisał:
Pałac Targowy, Polona, fot. Polona
„Poznań przygotowywał się do przyjęcia gości na PWK. Oprócz hoteli i kwater zbiorowych pomyślano o rozrywkach. Arch. S. Cybichowski gruntownie odnawiał najstarszy poznański Teatr Polski. Dobudowano tam przedsionek wejściowy z kasami. […] W parku Wilsona wykańczano nową palmiarnię. Architektoniczne ujęcie całości opracował arch. S. Cybichowski”.
Pierwsza palmiarnia w Poznaniu powstała w latach 1910–1911 na potrzeby Wystawy Wschodnioniemieckiej. Kilkanaście lat później Cybichowski zaprojektował nowy obiekt (tzw. drugą palmiarnię), ponad trzykrotnie większy (blisko 1 700 m2). Nowy budynek, w skład którego wchodziło siedem pawilonów, zbudowała firma Hontsch i S-ka. Palmiarnia posiadała wiele ciekawych rozwiązań, na które wskazywał Kazimierz Ruciński (w czasopiśmie „Architektura i Budownictwo”).
Palmiarnia Poznań, fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
„Zastosowano urządzenie sztucznego deszczu z wody, oczyszczonej z składników wapna, urządzenie wewnętrzne sztucznej rosy z centrali ogrzewczej, wentylacje z mechanicznym napędem, zbiorniki wody z ogrzewaniem i regulacją, różnorodne ogrzewania ciepłowodne, ogrzewania parą niskoprężne, żaluzje do sztucznego zacieniania itp. Dla pnących i skalnych roślin przeznaczono hale do 18 m wysokości bez filarów i podpór”.
Szambelan papieski
Cybichowski zaprojektował kilkadziesiąt obiektów architektury publicznej. Poza już wcześniej wspomnianymi, na podstawie jego rysunków wzniesiono również klasycystyczny budynek szkoły handlowej przy ul. Śniadeckich, budynki Fabryki Kosmetyków Falkiewicz, Fabryki Pebeco, Elektrowni Miejskiej czy kamienicę przy ulicy Pocztowej 1. Startował także w konkursie ogłoszonym w 1927 roku na rozbudowę szpitala ginekologiczno-położniczego w Poznaniu (konkurs wygrał Pospieszalski, jednak projekt nie został zrealizowany).
Kościół w Cielczy za Architektura i Budownictwo 1927 nr 8-9 , fot. Biblioteka Cyfrowa Politechniki Warszawskiej
Jeszcze większą aktywność Cybichowski wykazywał na polu architektury sakralnej. Zaprojektował m.in. kościoły Chrystusa Króla w Jarocinie, św. Jakuba w Sokolnikach (pow. wrzesiński), św. Stanisława Kostki na Winiarach, św. Wawrzyńca w Gołańczy (pow. wągrowiecki), czy św. Mikołaja w Ryczywole (pow. obornicki). Zrealizował także wiele projektów przebudowy kościołów, w tym m.in. św. Marcina w Poznaniu wraz z wieżą, św. Krzyża i św. Mikołaja w Biezdrowie (pow. szamotulski), czy Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej w Sierakowie (pow. międzychodzki).
Również według projektu Cybichowskiego została zbudowana dzwonnica przy kościele Matki Bożej Pocieszenia i św. Stanisława Biskupa w Szamotułach. Cybichowski mieszkał w Poznaniu, ale sporo projektował także poza Wielkopolską, jak choćby kościoły w Inowrocławiu, Bydgoszczy czy klasztor w Toruniu. Za swoje zasługi dla architektury sakralnej otrzymał tytuł szambelana papieskiego.
Cybichowski był nie tylko architektem. Przez trzy lata (1919–1922) pełnił funkcję naczelnika Wydziału Budownictwa w Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim. W latach 1920–1926 wykładał na Uniwersytecie Poznańskim na Wydziale Rolniczo-Leśnym. Był członkiem Rady Miejskiej w latach 1919–1926 i honorowym radcą Magistratu (1927–1939). Został aresztowany wraz z grupą profesorów przez gestapo 28 października 1939 roku, w ramach akcji Intelligenzaktion Posen, i uwięziony w Forcie VII. Rozstrzelano go 6 stycznia 1940 roku.
Literatura:
Paweł Anders, „Jarocin”, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, Poznań 2007 r.
Joanna Białkiewicz, „Dzieje pałacu w Bieganowie (powiat wrzesiński) od jego wzniesienia do czasów współczesnych, z uwzględnieniem zagadnień́ konserwatorskich”, „Wiadomości Konserwatorskie” nr 37/2014.
Władysław Czarnecki, „To był też mój Poznań. Wspomnienia architekta miejskiego z lat 1925–1939 w wyborze i opracowaniu Janusza Dembskiego”, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1987.
Andrzej Kusztelski, „Kościół Św. Marcina w Poznaniu”, Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2015.
Marian Paluszkiewicz, „Towarzystwo Tomasza Zana w Inowrocławiu”, „Przegląd Zachodni” nr 3/1979.
Kazimierz Ruciński, „Rzut oka na budownictwo miejskie w Poznaniu”, „Architektura i Budownictwo” nr 6/1929.
Teresa Ruszyńska, Aniela Sławska (red.), „Katalog zabytków sztuki w Polsce: Województwo poznańskie. Powiat szamotulski”, t. 5, z. 23”, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1966.
Jan Skuratowicz, „Architektura Poznańskich banków do 1918 roku”, „Kronika Miasta Poznania” 1997, r. 65, nr 2, Banki poznańskie, Wydawnictwo Miejskie.
Agnieszka Wysocka, „Kościoły projektu Stefana Cybichowskiego w Bydgoszczy i okolicach miasta”, „Kronika Bydgoska” t. 30, 2008.
Maria Zielińska, „Słownik krajoznawczy Wielkopolski”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszwa 1992.
Janusz Ziółkowski, „Międzynarodowe Targi Poznańskie w przeszłości i obecnie”, „Przegląd Zachodni” nr 5–6/1955.
„Konkurs ograniczony na projekt rozbudowy Krajowej Kliniki Położnych w Poznaniu”, „Architektura i Budownictwo” nr 11–12/1927.
Archiwum Państwowe w Poznaniu: Urząd Stanu Cywilnego w Poznaniu, księga miejscowa urodzeń, rok 1881.
Teki Dworzaczka, 29798 (Poznań, Św. Marcin).
Historia parku Wilsona i palmiarni, https://www.palmiarnia.poznan.pl/pl/historia-palmiarni-parku-wilsona#palmiarnia.
Śladami targowej architektury:
https://www.mtp.pl/pl/o-nas/śladami-targowej-architektury/.
Cyryl, Wirtualne Muzeum Historii Poznania, Pawilon Leśny,
https://cyryl.poznan.pl/kolekcja/506/pawilon-lesnictwa-projekty-stefana-cybichowskiego-mkz.
Cyryl, Wirtualne Muzeum Historii Poznania, Pawilon Przemysłu Cukrowniczego, https://cyryl.poznan.pl/kolekcja/505/pawilon-przemyslu-cukrowniczego-projekty-stefana-cybichowskiego-mkz.
Cyryl, Wirtualne Muzeum Historii Poznania, Kamienica przy ul. Pocztowej 1, https://cyryl.poznan.pl/kolekcja/545/kamienica-przy-ul-pocztowej-1-projekty-stefana-cybichowskiego-1935-1939-mkz.
