Pamiętajcie o Scharwenkach
Opublikowano:
19 lipca 2019
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
W ostatnim tygodniu czerwca na ulicach Szamotuł pojawiło się sporo osób z wielkimi futerałami na wiolonczele. To znak, że w mieście rozpoczęła się kolejna – w tym roku już 10 – edycja Festiwalu im. Xavera i Philippa Scharwenków. Imprezie towarzyszył Mistrzowski Kurs Wiolonczelowy, na który przyjeżdżają młodzi muzycy z całej Polski i z zagranicy.
HISTORIA BRACI Z SZAMOTUŁ – XAVER
Bracia Scharwenkowie to pianiści, kompozytorzy i pedagodzy, urodzeni w połowie XIX wieku w Samter, czyli w dzisiejszych Szamotułach. Philipp przyszedł na świat w 1847 roku, a jego młodszy brat Franz Xaver w 1850 roku.
Ich matka pochodziła z polskiej rodziny Golischów, zamieszkujących w Ruxmühle (obecnie miejscowość Ruks nieopodal Obornik). W Samter bracia Scharwenkowie spędzili pierwsze lata swego życia, potem przyjeżdżali tu na wakacje, a w późniejszych latach życia wracali do miejsca swego urodzenia, szukając wytchnienia.
Młodszy z braci, Xaver Scharwenka, jest przykładem tego, że wielkiemu talentowi musi towarzyszyć ciężka praca. Kiedy uczył się w Berlinie (Akademie der Tonkunst), rodzina Scharwenków borykała się z problemami finansowymi. Dalsza edukacja Xavera była zagrożona. Brakowało mu pieniędzy nawet na to, aby zapłacić za wynajem instrumentu.
Scharwenka podjął wtedy dodatkową pracę, udzielał prywatnych lekcji i przygrywał w pijalniach piwa. Zarobił pieniądze na dalsze studia, został uznany za jednego z najlepszych studentów i dzięki temu otrzymał szansę wystąpienia na dorocznym publicznym koncercie Akademii w roku 1867.
Wykonał wtedy „Koncert fortepianowy d-moll” Feliksa Mendelssohna. Po tym koncercie otrzymał fortepian od wybitnego berlińskiego producenta tychże instrumentów – Theodora Stöckera.
Xaver Scharwenka miał ogromną umiejętność zjednywania sobie ludzi, ale miał też szczęście spotykać takich, którzy wywierali pozytywny wpływ na jego karierę. Kiedy rodzina Scharwenków przeniosła się w 1865 roku do Berlina, dla Xavera planowano karierę medyczną, on sam jednak zdecydowanie chciał zostać muzykiem.
10. edycja Festiwalu im. Xavera i Philippa Scharwenków, fot. Magda Prętka
Szczęśliwym trafem w jego życiu było spotkanie z Theodorem Kullakiem – pedagogiem i muzykiem, nauczycielem gry na fortepianie, jednym z trzech założycieli Konserwatorium Sterna. To nowatorskie metody nauczania, które stosował Kullak, istotnie wpłynęły na rozwój talentu i kształtowanie wyobraźni muzycznej obu braci Scharwenków. A samo Konserwatorium Sterna stało się dla nich wzorem, kiedy zakładali własne placówki edukacyjne w Berlinie i Nowym Jorku.
Dla melomanów i znawców twórczości Xavera Scharwenki niewątpliwie sztandarowymi jego utworami są: wirtuozerskie dzieło „Koncert b-moll op. 32” oraz „Polnische Tänze op. 3”, „Triu fis-moll op. 1” na skrzypce, wiolonczele i fortepian oraz „Sonata d-moll op. 2” na skrzypce i fortepian.
Te kompozycje sprawiły, że Scharwenka stał się rozpoznawalny jako kompozytor oraz zapewniły mu sukces finansowy. Ich wydania podjęło się słynne, najstarsze na świecie, wydawnictwo muzyczne Breitkopf&Härtel. Od tych kompozycji rozpoczęła się również znajomość, a potem przyjaźń Scharwenki z Franzem Lisztem. Scharwenka poznał też osobiście i cieszył się uznaniem Johannesa Brahmsa.
PHILIPP
Brat Xavera – Philipp Scharwenka – był twórcą dzieł kameralnych, symfonii, poematów symfonicznych, koncertów, które ceniono za wyrafinowane techniki kompozytorskie oraz nastrojowość. Ale Philipp przede wszystkim był niezwykle cenionym pedagogiem w Konserwatoriach Scharwenków w Berlinie i Nowym Jorku – nauczycielem teorii, kompozycji i dyrygentury.
Wśród wielu uczniów Philippa Scharwenki byli między innymi dyrygent Otto Klemperer oraz kompozytor i dyrygent Oskar Fried. Philipp Scharwenka był ponadto jedną z pierwszych osób, które rozpoznały geniusz kompozytorski Gustava Mahlera.
Muzyka obu braci Scharwenków urzekała zarówno walorami artystycznymi, jak i techniką komponowania, dawała im uznanie publiczności i krytyków. Tak było jednak przede wszystkim w czasach, gdy żyli i tworzyli. Niestety po ich śmierci – Philipp zmarł w 1917 roku, a Xaver w 1924 – dość szybko zapomniano o ich artystycznych dokonaniach. Być może wiązało się to z nowymi trendami w muzyce, które przyniósł XX wiek. Równie prawdopodobne jest, że pochodzenie polsko-niemieckie braci nie sprzyjało zainteresowaniu ich twórczością na terenie międzywojennych Niemiec.
FESTIWAL IM. XAVERA I PHILIPPA SCHARWENKÓW
Festiwal, który już po raz dziesiąty odbył się w tym roku w Szamotułach, przypomina i popularyzuje muzyczne dokonania braci Scharwenków wśród współczesnych słuchaczy. Na tegorocznej edycji wydarzenia rozbrzmiewały dwa walce Xavera Scharwenki „D-dur” i „Es-dur op. 44” oraz „Trio a-moll op. 45 nr 2”.
Festiwal to także okazja do wypromowania młodych muzyków. Impreza na stałe wpisała się już w kalendarz wydarzeń kulturalnych w Szamotułach i przyciąga do miasta melomanów z całej Wielkopolski i kraju, a także światowej sławy muzyków.
Od lat bywa tu Evelinde Trenkner – niemiecka pianistka, która jest honorowym prezesem fundacji Scharwenków i dyrektorem artystycznym Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Kameralnej w Lubece. Tegorocznym nadzwyczajnym wydarzeniem był też występ uznanego wiolonczelisty z Włoch, Roberto Traininiego, profesora w Konserwatorium Claudia Monteverdiego w Bolzano.
10. edycja Festiwalu im. Xavera i Philippa Scharwenków, fot. Magda Prętka
Postaci Philippa i Xavera Scharwenków – kompozytorów urodzonych w Szamotułach, którzy w swej twórczości odwoływali się do swych polskich korzeni i dziedzictwa kulturowego, które zaszczepiła im matka polskiego pochodzenia – przypominają o codzienności drugiej połowy XIX wieku, kiedy na terenach obecnej Wielkopolski mieszkali Niemcy, Polacy i Żydzi.
Muzyka Scharwenków jest odzwierciedleniem bogactwa kilku kultur – nową jakością, która narodziła się na styku tego, co zróżnicowane. Dzięki takim inicjatywom jak szamotulski festiwal muzyka ta ma szanse zająć w historii polskiej i europejskiej muzyki godne miejsce.
Fakty biograficzne Xavera i Philippa Scharwenków podałam na podstawie: Mikołaj Rykowski, „Polifonia życia. Biografia Franza Xavera Scharwenki”, Poznań 2018.
CZYTAJ TAKŻE: „Palimy się do muzyki – opera w Jarosławkach”
CZYTAJ TAKŻE: Konkurs na opowiadanie – z samotnością w tle
CZYTAJ TAKŻE: Książki po Śremie wędrują, leczą i zaskakują!
