Powstanie z fabularnym błyskiem
Opublikowano:
18 grudnia 2018
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Czy powstanie wielkopolskie można literacko opisać bez patosu i zadęcia? Czy można je z powodzeniem wtłoczyć w ramy science fiction? Albo pokazać z perspektywy wiszącego u powały domu nietoperza? Można! Jeśli nie wierzycie, sięgnijcie koniecznie po zbiór „Powstanie'18. Opowiadania Wielkopolan”.
Wydana dopiero co antologia to efekt unikalnego na samorządowym rynku projektu Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego i Maszyny do Pisania – firmy, która stawia sobie za cel naukę pisania dla potencjalnych autorów powieści.
Unikalnego, bo mało który samorząd inwestuje tak szeroko w regionalną literaturę, widząc w niej potencjalne narzędzie odbudowy społecznej pamięci.
Idea była prosta: wciągnąć do pisania o naszym zrywie współczesnych mieszkańców Wielkopolski, wyselekcjonować spośród nadesłanych opowiadań o powstaniu 18 najciekawszych lub najlepiej rokujących i poddać je dodatkowej obróbce warsztatowej podczas trzydniowej sesji, prowadzonej przez Sylwię Chutnik, Przemysława Semczuka i przeze mnie. Cel warsztatów pisarskich był jasno zapisany: wydanie tomu opowiadań o powstaniu, który będzie ogólnie dostępny dla wszystkich.
PIERWSZY SZOK
Mam wrażenie, że cel został osiągnięty z naddatkiem. Choć muszę przyznać, że kiedy zimą tego roku otrzymałem zaproszenie do poprowadzenia warsztatów literackich, których celem było powstanie zbioru opowiadań inspirowanych powstaniem wielkopolskim, w pierwszym odruchu nieco zwątpiłem. Nie w temat – i nie dlatego, bym uważał, że powstanie nie nadaje się do fabularnego wykorzystania (jest wręcz przeciwnie!). Obawiałem się, że uczestnicy warsztatów przyjdą na nie z bardzo przewidywalnymi tekstami, sławiącymi powstańczy czyn zgodnie z obowiązującym jeszcze do niedawna duchem: piszemy tylko poważnie i dobrze! I że trudno będzie w pracy z nimi odwrócić tę zabójczą dla fabuły tendencję.
Kiedy jednak z ciekawością zerknąłem na nadesłane teksty przyszłych uczestników, uśmiechnąłem się – bo zrozumiałem, że moje obawy były całkowicie nieuzasadnione.
„Powstanie´18. Opowiadania Wielkopolan”, red. S. Chutnik, P. Bojarski, P. Semczuk, Poznań 2018, Fundacja Tres
Osiemnastu wytypowanych przez Urząd Marszałkowski oraz Maszynę do Pisania finalistów okazało się skrajnie nieprzewidywalnych, a ich literackie pomysły spowodowały, że tym chętniej poszedłem na pierwsze warsztaty.
MIESZANKA WYBUCHOWA
Tom, który jest rezultatem warsztatów, liczy sobie ponad 400 stron i mieści 21 opowiadań (3 autorstwa prowadzących warsztaty – i 18 ich uczestników). Oprócz opowiadań zawiera także krótkie biogramy autorów. Wśród nich znaleźli się m.in. uczennica szkoły podstawowej (!), tegoroczna maturzystka w pilskim liceum, księgowa, rekonstruktor historyczny, architekt prowadzący małe gospodarstwo „za Notecią”, filozof, feministka, specjalistka od prawa rodzinnego i medycznego, czy wreszcie… bankowiec.
Niezły przekrój współczesnych Wielkopolan – i mieszanka wybuchowa pomysłów na literackie fabuły. Ich teksty to zarówno historie wojenne, jak i obyczajowe, miłosne, sensacyjne (z posmakiem kryminału), ocierające się o fantasy czy wręcz o science fiction.
Mężczyźni w mundurach polskich w Atelier. Nieznany czas powstania zdjęcia, Fundacja Tres
Nie sposób wspomnieć tutaj o wszystkich opowiadaniach. Każde z nich jest na swój sposób nowatorskie i cenne. Autorzy pokazują nam z reguły (choć nie zawsze – patrz opowiadanie Sylwii Chutnik) poznański/wielkopolski mikroświat z perspektywy bohaterek (wątek feministyczny jest tu aż nadto widoczny) i bohaterów z 1918 roku. A więc z punktu widzenia ludzi zwykle dotkniętych okrucieństwem dobiegającej końca Wielkiej Wojny, pełnych nadziei na wolność i zaangażowanych w działania, które mają do niej prowadzić.
Mamy narracje pierwszo- i trzecioosobowe, a podmiotami bywają nawet nietoperze, mieszkające na strychu domu byłego powstańca (Jagoda Jabłońska, „Poczytaj mi, dziadku”). W opowiadaniu Przemysława Godyli „Z rąk do rąk” bodaj najważniejszym bohaterem jest pruski bagnet, zmieniający właścicieli w rytm dziejowych zmagań dwóch narodów.
KOBIETY I FANTASTYKA
Portret kobiety w mundurze polskim. Nieznana lokalizacja. Nieznany czas powstania zdjęcia, Fundacja Tres
Liczebna przewaga autorek nad autorami (12 do 9) spowodowała, że niezwykle mocno reprezentowana jest na kartach zbioru płeć, o której zwykle zapomina się w rocznicowych, naukowych opracowaniach.
Wcale nie słabsza – jak wynika z opowiadań – i wcale nie mniej zasłużona dla zwycięskiego powstania (co uświadamiają np. brawurowa „Słowianka” Marii Elżbiety Budzyńskiej, „A po wojnie pójdziemy na Plajtę” Ewy Spławskiej czy „Lekcja” Joanny Ciechanowskiej-Barnuś). Bowiem nawet w fabułach, w których główną siłą sprawczą są mężczyźni, bez kobiet nie ma praktycznie szans na sukces.
Mnie w pamięć zapadło najbardziej szaleńczo innowacyjne spojrzenie Alexandra Mielczyńskiego, zaprezentowane w opowiadaniu „1918. Śmiały. Początek”. Autor – zdeklarowany miłośnik skautingu – opisał w nim fantastyczny epizod udziału w powstaniu „maszyny zmyślonej” – tytułowego Śmiałego, nawiązującego nieco stylistyką do machin znanych miłośnikom kina z serii „Gwiezdnych wojen”. Dzięki „Śmiałemu” i wsparciu skautów powstańcy odbijają z niemieckich rąk Poznań z nie mniejszą pasją niż ta, z jaką walczą rycerze Jedi walczą z wszechwładnym Imperium.
Grupa dzieci pozująca do zdjęcia w pikielhaubach. Miejsce wykonania zdjęcia nieznane. Czas powstania nieznany, Fundacja Tres
Warto podkreślić, że książkę ilustrują piękne, oddające klimat tamtych czasów zdjęcia, wydobyte ze szklanych negatywów zachowanych przez Fundację Tres ze Zbąszynia.
Ukazują one szerzej nieznane okoliczności powstania w tym mieście i okolicy – i jego lokalnych bohaterów. Wydanie ich niejako przy okazji tomu opowieści o powstaniu okazało się trafionym pomysłem.
CZYTAJ TAKŻE: Co się stanie, gdy wybuchnie powstanie? Recenzja komiksu „Dziś powstanie. Opowieść obrazkowa o Powstaniu Wielkopolskim”
CZYTAJ TAKŻE: Opowieść służącej. Spotkanie z Joanną Kuciel-Frydryszak
CZYTAJ TAKŻE: Ziemia jest mi najbliższa. Rozmowa z Maciejem Płazą
