Wielkopolska Szwajcaria
Opublikowano:
1 kwietnia 2022
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Europejczycy, Polacy kochali i kochają Szwajcarię! Wielu odwiedziło ten alpejski kraj ulegając zauroczeniu jego dziewiczą przyrodą, majestatycznymi, ośnieżonymi szczytami i malowniczymi dolinami pełnymi zieleni, gdzie człowiek zdaje się być zaledwie na chwilę przystającym wędrowcem.
Popularność kraju, a zarazem szybko ukutego od jego nazwy określenia wyjątkowego krajobrazu, zaowocowała powstawaniem licznych „Szwajcarii” w wielu zakątkach Europy.
Szwajcaria w Wielkopolsce
Jedną z najsłynniejszych, „odkrytych” na początku XIX wieku, była Szwajcaria Saksońska (niem. Sächsische Schweiz), którą rozpropagował swoimi malarskimi pracami Adrian Zingg. Znajdująca się w Górach Połabskich, niedaleko Drezna, była i jest miejscem licznych turystycznych peregrynacji. Wyjątkowe formacje skalne, głębokie wąwozy, malownicze rzeki, gęste knieje, a wśród nich stare warownie i kilometry ścieżek.
Nic dziwnego, że miejsce to odwiedzali Raczyńscy, Chłapowscy, Żółtowscy czy setki innych Wielkopolan. Ich podróże opisywane w bedekerach i artykułach, szybko przyczyniły się do spopularyzowania nie tylko tamtych zakątków, ale i do odkrywania piękna rodzinnych stron.
Z czasem okazało się, że nie trzeba opuszczać granic Polski, a nawet Wielkopolski, by Szwajcarię odwiedzić. Ta powstała około 10 tysięcy lat temu, wraz z cofaniem się z Wielkopolski mas lodowcowych. Leży między Miłosławiem a Żerkowem, nad brzegami Warty. Dzisiaj określa się ją mianem Szwajcarii Żerkowsko-Czeszewskiej. Jej przyrodnicza i kulturowa wartość zaowocowały ustanowieniem na jej terenie parku krajobrazowego o tej nazwie (17 października 1994 roku).
Woda z topniejącego lądolodu szybko wypełniła zagłębienia i zasiliła powstające rzeki. Dzisiaj to właśnie urozmaicona i bogata sieć hydrologiczna są odpowiedzialne za wyjątkowe walory przyrodnicze regionu.
Okolicznościowa pocztówka ze Szwajcarii Żerkowskiej, fot. ze zbiorów Emiliana Prałata
Ujścia Prosny i Lutyni są nie tylko malowniczymi elementami krajobrazu, ale przede wszystkim cennymi ekologicznie ekosystemami.
W Szwajcarii Żerkowsko-Czeszewskiej znajdziemy liczne pagórki i wzniesienia (Łysa Góra – 161 m n.p.m., Góra Żerkowska 155 m. n.p.m.), jary, ale i rozległe tarasy rzeczne, a wszystko to osłonięte kurtyną zieleni starych, miejscami ponad 200-letnich drzewostanów. Dość wspomnieć blisko 80 drzew o wymiarach pomnikowych, które rosną między korytami Warty i Lutyni.
Szwajcaria Żerkowska jest sercem parku krajobrazowego o powierzchni blisko 15.800 ha (gmina Miłosław – 5892,45 ha, gmina Nowe Miasto nad Wartą – 1475,19 ha i gmina Żerków – 8427,20 ha), z których 6.000 ha stanowią lasy. Południowa część parku w okolicach Żerkowa, jest uznawana za najciekawszą i najbardziej urozmaiconą. To właśnie tu znajduje się morenowo-wzgórzowa wysoczyzna, na szczycie której ulokował się Żerków i Brzóstków z pięknym, neoklasycystycznym kościołem górującym nad położonymi poniżej Raszewami, Lgowem i Śmiełowem.
Park krajobrazowy
Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy, fot. Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego
Ponad stulecie zainteresowania tymi okolicami, współcześnie najbardziej widoczne jest w podejmowaniu działań na rzecz zachowania wyjątkowego krajobrazu.
W uchwale Sejmiku Województwa Wielkopolskiego powołującej park krajobrazowy, możemy przeczytać, iż na terenie parku jednymi z najważniejszych celów wprowadzenia ochrony są:
„Zachowanie krajobrazu polodowcowego, ze szczególnym uwzględnieniem fragmentu Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej oraz kulminacji Wału Żerkowskiego; zachowanie cennych ekosystemów, w szczególności zespołów lasów grądowych i łęgowych na terenie doliny Warty; zachowanie populacji rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk; utrzymanie struktury przestrzennej terenów z uwzględnieniem swoistych cech miejscowego krajobrazu”.
O bogactwie przyrodniczym regionu świadczy fakt, iż na terenie parku występuje ponad 600 gatunków zwierząt i roślin. Wśród nich znaleźć możemy rzadkie i zagrożone wyginięciem, umieszczone na Polskiej Czerwonej Liście Roślin.
Ponad 30 gatunków uznawanych jest za rzadkie w Wielkopolsce.
7 zagrożonych lub rzadkich gatunków to: gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis L.), kruszczyk błotny (Epipactis palustris L.), kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine L.), lilia złotogłów (Lilium martagon L.), podkolan biały (Platanthera bifolia L.), stoplamek szerokolistny (Dactylorhiza majalis L.) i warzynek wilczełyko (Daphne mezereum L.).
Walter Hood Fitch, Lilia złotogłów – ilustracja z albumu z 1880 roku
Spora część rozległych i płaskich łąk nad brzegami doliny Warty, jest okresowo zalewana. W niewielkim stopniu funkcjonujące tu rolnictwo pozostawiło w znacznej mierze pole do działania siłom natury. Sprzyja to powstaniu jednych z najbogatszych ekosystemów występujących w naszej strefie klimatycznej.
Znajdziemy w nim: fiołka mokradłowego (Viola persicifolia Schreb.), goryczkę wąskolistną (Gentiana pneumonanthe L.), nasięźrzała pospolitego (Ophioglossum vulgatum L.) czy selernicę żyłkowaną (Kadenia dubia L.), pszeniec grzebieniasty (Melampyrum cristatum L.). Z kolei starorzecza są siedliskami grzybieni białych (Numphaea alba L.), grążela żółtego (Nuphar lutea L.) i wolffi bezkorzeniowej (Wolffia arrhiza L.).
Tereny podmokłe i liczne rzeki dają schronienie płazom i gadom. Wśród nich kumakowi nizinnemu (Bombina bombina L.), traszce grzebieniastej (Triturus cristatus Laur.), rzekotce drzewnej (Hyla arborea L.).
Skoro woda, to i bobry (Castor L.) oraz wydry (Lutra Brisson), które pojawiają się w wielu zakątkach parku.
Rozlewiska, mokradła i starorzecza tworzą idealne warunki lęgowe dla ptaków. Znajdziemy tu bielika (Haliaeetus albicilla L.), bociana czarnego (Ciconi nigra L.), czaple białą (Ardea alba L.), żurawie (Grus grus L.).
Współcześnie na terenie znajduje się kilka rezerwatów przyrody: Czeszewski Las, Dębno nad Wartą i Dwunastak, Obszar Chronionego Krajobrazu Szwajcaria Żerkowska, Obszary Natura 2000: obszar specjalnej ochrony ptaków Dolina Środkowej Warty, obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Lasy Żerkowsko-Czeszewskie, użytek ekologiczny Pasieka, dziesiątki pomników przyrody.
Pocztówka z bocianem czarnym i widokiem kościoła w Brzóstkowie, wydana przez Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego
Wszystkie one stanowią nie lada gratkę dla miłośników przyrody.
Dla wielu było nią również uzdrowisko w Dębnie nad Wartą, które powstało za sprawą Stanisława Mycielskiego w 1847 roku. Dzisiaj śladów po wodolecznictwie w regionie znajdziemy niewiele, jednak o jego walorach, zwłaszcza krajoznawczych, świadczą liczne dwory, pałace czy zabytkowe kościoły.
We wspomnianym Brzóstkowie zachwycają odnowione dwór i spichlerz, nieco dalej w Miłosławiu pałac Mielżyńskich (z pomnikiem Słowackiego, w którego odsłonięciu brał udział Sienkiewicz), pałac w Winnej Górze należący niegdyś do gen. Dąbrowskiego czy gotycki kościół w Dębnie nad Wartą.
Śnieżne zimy są w Wielkopolsce rzadkością, więc i o niewielkie chociażby nawiązanie do śnieżnych alpejskich terenów trudno, niemniej jednak wyjątkowe w skali Wielkopolski ukształtowanie Szwajcarii Żerkowsko-Czeszewskiej, zaprzeczające stereotypowej jej „płaskości”, czynią z tego zakątka naszego regionu jedną z najciekawszych destynacji turystycznych. Zatem u progu wiosny warto pomyśleć o szwajcarskiej eskapadzie.
