Wszyscy o wszystkim wszystko
Opublikowano:
7 czerwca 2023
Od:
Do:
Początek:
Koniec:
Opisując publikację Konińskich Zeszytów Muzealnych wskazałem na wagę wiedzy wytwarzanej lokalnie i regionalnie. Wiedzy usytuowanej i pozostającej w żywym dialogu z regionem, którego dotyczy. Warto przy tym pamiętać, że troska o wiedzę wrażliwą o kontekst i regionalny nie oznacza, że pozostajemy „na uboczu” nie wchodząc w dyskusje o charakterze międzynarodowym.
Świetnie pokazuje to publikacja innego z naszych wielkopolskich muzeów okręgowych, czyli wydana niedawno staraniem Muzeum Okręgowego w Lesznie książka „Jan Amos Komeński w pigułce. Mała encyklopedia czeskiego geniusza stuleci”. Promocyjne spotkanie związane z wydaniem książki miało miejsce 25 kwietnia 2023 roku w Muzeum Okręgowym w Lesznie.
W spotkaniu udział wzięli: autorka pierwotnej czeskiej wersji książki Marketa Pankova, biografka Komeskiego dyrektor Narodowego Muzeum i Biblioteki Pedagogicznej w Pradze im. Jana Amosa Komeńskiego, współautorka książki odpowiedzialna za jej polską edycję dr Kamila Szymańska, dyrektorka Muzeum Okręgowego w Lesznie, tłumaczka wydania polskiego, Elżbieta Baron oraz dr Janusz Poła, rektor Akademii Nauk Stosowanych w Lesznie – będącej współwydawcą książki.
Obecność dwóch autorek wynika z faktu, że polska wersja książka nie jest tylko tłumaczeniem czeskiego oryginału, ale została rozszerzona o polskie wątki związane z Komeńskim, szczególnie te związane z jego obecnością w Lesznie.
Przebywał on w tym mieście trzykrotnie (w latach 1628-41, 1648-1650, 1654-1656). Stało się ono dla niego, jak i innych religijnych, protestanckich dysydentów z miejscem schronienia przed prześladowaniami dzięki protektoratowi rodu Leszczyńskich będących wówczas właścicielami miasta. Jednakże ostatni okres kończy się tragicznie – po spaleniu przez wojska polskie zmuszony jest do ucieczki, cudem ratuje życie, ale przepada jego biblioteka a wraz z nią wiele dzieł.
Życiorys
Historia życia Komeńskiego przypada bowiem na jeden z bardziej dramatycznych okresów w dziejach tej części Europy, jest ona rozrywana konfliktami religijnymi, toczy się wówczas przecież wojna trzydziestoletnia oraz wojna polsko-szwedzka. Obie silnie odcisną swe piętno na życiu Komeńskiego, wpłyną także na jego twórczość. Toczące się wojny uczyniły z Komeńskiego zażartego wroga Habsburgów, który przez większość życia będzie poszukiwał wsparcia dla sprawy czeskiej, czy to u Olivera Cromwella, czy u Karola Gustawa, temu ostatniemu poświęcając nawet panegiryk. Nadzieje wiązane ze Szwedami okażą się płonne, co więcej w następstwie wojny szwedzko-polskiej, zwycięskie wojska polskie spalą Leszno jako „gniazdo herezji”. To, czego się lękał Komeński najbardziej, czyli kontrreformacja, przynajmniej na tych ziemiach zwycięży.
Materiały organizatora
Co ciekawe, choć wojny nie toczyły się po jego myśli, to zupełnie inaczej stało się w kwestii twórczości. Był on autorem niesamowicie pracowitym, niestrudzonym piewcą humanizmu (w duchu religijnym), który w edukacji widzi szansę na poprawienie stanu świata. Mimo że otaczał go świat konfliktów, wojen starał się on głosić idee, które setki lat później można nazwać „duchem UNESCO”.
Wynikało to rozwijaną przez niego od około 1630 roku w Lesznie koncepcją wszechwiedzy (pansofii). Miało to być system wiedzy obejmującej całość ludzkiej wiedzy a jej zasadą sentencja przywołana przeze mnie w tytule: „Wszyscy o wszystkim wszystko”. Stworzenie systemu wiedzy dostępnej każdemu, projekt egalitarny, który miał zaowocować między innymi powstaniem encyklopedii wiązał się z przekonaniem, że przysłuży się on do „powszechnej naprawy spraw ludzkich”.
Wierzył bowiem, że drogą świata powinna być edukacja powszechna i współpraca międzynarodowa. Właśnie to do tego pansoficznego marzenia nawiązała Olga Tokarczuk w swej mowie noblowskiej.
Jan Amos Komeński, znany jest głównie jako twórca, właściwie założyciel współczesnej myśli pedagogicznej, to wizjoner, twórca i praktyk starający się upowszechniać edukację dla wszystkich niezależnie od płci i majątku. Starający się stworzyć edukację wolną od przemocy, w tym wolną od kar cielesnych, co było wówczas dość nieoczywiste i nowatorskie. Jego metody dydaktyczne były nowoczesne i śmiałe, przykładem tego, może być podręcznik „Świat w obrazach rzeczy dostępnych zmysłom”, pierwszy europejski podręcznik-słownik obrazkowy mający ponad dwieście wydań i wydawany przez ponad dwieście lat w wielu językach w całej Europie.
Komeński już za życia był popularnym autorem, znanym pedagogiem, zapraszanym do wielu krajów, aby dokonywał tam reform szkolnictwa. Warto wspomnieć, że jedno z takich zaproszeń, choć nie zrealizowane wystosowane przez Johna Harvarda dotyczyło objęcia posady rektora na uniwersytecie w Bostonie. Puszczając wodze fantazji można tylko domniemywać, jakim ośrodkiem uniwersyteckim mogłoby stać się Leszno, gdyby nie zostało spalone, zważywszy, że to Harvard uczył się od Leszna, a nie odwrotnie.
Popularyzacja myśli naukowej
Komeński nie jest dziś już postacią w Polsce zupełnie nieznaną, popularyzacji jego myśli poświęcone są, chociażby Siedleckie Studia Komeniologiczne, w których radzie naukowej zasiada wspomniana dr Kamila Szymańska, dyrektorka Muzeum Okręgowego w Lesznie. Jest on też postacią znaną w środowisku pedagogicznym. Wydaje się jednak, że jest on wciąż zbyt słabo rozpoznawalny w szerokiej świadomości społecznej. Pewnie jedną z przyczyn jest trudna, delikatnie mówiąc historia związana z jego postacią.
Materiały organizatora
W Polsce wychowanej w duchu mitologicznej opowieści katolicko-patriotycznej, jakim jest „Potop” Henryka Sienkiewicza (jak i jego ekranizacja) swe miejsce w pamięci historycznej ma raczej oblężenie Częstochowy niż spalenie Leszna.
Książka Jan Amos Komeński w pigułce. Mała encyklopedia czeskiego geniusza stuleci ma szansę zmienić tę sytuację, wydana lokalnie, siłami środowiska Leszna (Muzeum Okręgowe, Akademia Nauk Stosowanych im. Jana Amosa Komeńskiego) ma szansę pokazać, że lokalne może splatać się harmonijnie z kontekstem międzynarodowym, globalnym i uniwersalnym. Książka ta, choć w zamierzeniu ma charakter popularyzatorski jest pełnym historycznych detali opracowaniem biografii Komeńskiego na tle epoki.
Czytelnicy znajdą tu nie tylko pełną biografię Komeńskiego, ale także chronologię wydarzeń historycznych, spis ważnych dla jego biografii postaci historycznych, słownik pojęć z nim związanych, a także spis i przegląd jego dzieł. Dostajemy też wybór korespondencji Komeńskiego, fragmenty jego dzieł oraz co ważne opracowane bibliograficzne pracy o nim. Całość wydana została w sztywnej oprawie na dobrej jakości papierze oraz obficie ilustrowana.
Komeński marzył, aby wiedza była dostępna wszystkim, możliwie szeroko, Muzeum Okręgowe w Lesznie wydając tą książkę pokazało, że nie tylko przechowuje zbiory muzealne związane z Komeński, ale także przechowuje i podtrzymuje „pansoficznego ducha” jego dzieł.
