fot. Mariusz Forecki

Opyra bez glancu

tekst: Adam Olaf Gibowski

Opublikowano:
30 sierpnia 2015

Od:

Do:

Początek:

Koniec:

Opera w gwarze poznańskiej? Czymu nie, tej! Język to jednak nie tylko słowa, ale też melodyka i akcentacja – w gwarze poznańskiej niezwykle charakterystyczne. Szkoda, że zapomniał o tym kompozytor „Tej!Opyry”, której premiera odbyła się na festiwalu Opera Know-how.

Jerzy Fryderyk Wojciechowski, poznański kompozytor młodego pokolenia, już od dawna nosił się z pomysłem stworzenia opery. I wreszcie stało się. Powstało dzieło napisane w gwarze poznańskiej – „Tej! Opyra” zaprezentowana na festiwalu Opera Know-how. Operowy debiut Wojciechowskiego nie należy jednak do udanych i to z kilku powodów.

Zacznijmy od libretta – o ile popularne blubry Starego Marycha, kultowej postaci miejskiego folkloru Poznania, bawią nas po dziś dzień, o tyle w przypadku operowego libretta, poznańska gwara okazała się materią wybitnie niewdzięczną. Sam pomysł pisania opery w jakiejkolwiek gwarze jest zresztą dość karkołomny. Załóżmy jednak, że miała to być nowość, próba wciśnięcia opery w kostium lokalnej wspólnoty, w tym przypadku językowej. I tutaj dochodzimy do sedna.

Oglądając „Tej! Opyrę” na podwórku Collegium Maius, nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że głównym powodem, dla którego powstała, była chęć naszpikowania tekstu określeniami gwarowymi, które w założeniu twórcy mają bawić i śmieszyć. Przyznaję, że nie rozumiem, co zabawnego kryje się w określeniach „spyclowołym szneke z glancem” czy też „byłym w budzie na lejach”? Ale może tylko dla mnie pozostaje to zagadką.

Tekstem libretta rządzi niekonsekwencja, z jednej strony mamy język literacki, z drugiej gwarę, która często używana jest wbrew muzyce i staje się niezrozumiała. Kompozytor wpadł w zasadzkę języka gwarowego, który nie dał się obłaskawić jego muzyce.

Stosowanie wokalnych ozdobników w niemałej ilości, skoki interwałowe powyżej tercji, zaburzają odbiór tekstu. Z tych właśnie powodów większość śpiewanego tekstu była dla mnie kompletnie niezrozumiała, szczególnie w partii sopranu. Jeszcze jeden fakt pozostaje nie bez znaczenia. Mianowicie, język to nie tylko słowa, ale także melodyka i akcentacja, które w gwarze poznańskiej są niezwykle charakterystyczne. Tego, niestety zabrakło w muzyce, a szkoda. Jestem przekonany, że gdyby kompozytor tych kwestii nie zignorował, jego utwór byłby bardziej zrozumiały, a gwarowość przejawiana w muzyce byłaby ogromnym walorem. W przypadku opery Wojciechowskiego zasada „Prima la musica e poi le parole” nie sprawdziła się. Sami soliści też nie do końca potrafili odnaleźć się w gwarze. Przykład? Po poznańsku garnitur to „ancug”, nie zaś „ańcug”, jak śpiewał Łukasz Kocur.

A co z samą muzyką? Wojciechowski jest kompozytorem, który ciągle szuka swojego języka. Jest na dobrej drodze, nie ugina się pod pręgierzem mód, jest twórcą swoich czasów, obce mu naiwne, neoromantyczne frazy, tak bardzo dziś modne. Muzyka do „Tej! Opyra” pokazuje, że kompozytor nie traci kontaktu z przeszłością, lubi być metaforyczny i aluzyjny, jednak jego muzyczny język poszukuje wciąż własnego, niepowtarzalnego charakteru. Widać pewne zalążki, ale droga przed kompozytorem jeszcze długa.

Muzyka nieco mnie znudziła i nie chodzi tutaj o kameralny skład orkiestry: skrzypce, klarnet, akordeon i perkusja. Zabrakło ciekawych pomysłów – akordeon istniejący w takim kształcie, jak to zaproponował Wojciechowski, niewiele wnosi do dzieła. Tak cudownie kolorowy instrument można było bardziej wykorzystać. Świetnie wypadła natomiast partia skrzypiec, która odznacza się pomysłowością i przemyślaną konstrukcją. Żałuję, ze klarnet nie został mocniej powiązany ze skrzypcami, z pewnością wniosłoby to więcej dynamizmu. Na koniec jeszcze jedna, dość istotna uwaga – nadmierne operowanie instrumentalnym tutti jest błędem, kameralistyka tego nie lubi, przez to zatraca się jej urok.