fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

PrzedPolska w Gnieźnie

tekst: Michał Dachtera

Opublikowano:
19 maja 2022

Od:

Do:

Początek:

Koniec:

W lutym br. w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie otwarto kolejną interesującą wystawę czasową: „PrzedPolska. Ziemie polskie w czasach plemiennych”. Ekspozycja ma na celu zaprezentowanie historii ziem polskich do I połowy X wieku.

„Zanim w X w. Piastowie przystąpili do budowy państwa, przynajmniej od czterech wieków przebywała tu ludność słowiańska” – możemy przeczytać na jednej z plansz wystawowych

Geograf Bawarski

Na gnieźnieńskiej wystawie zaprezentowano ponad 300 eksponatów z kilkudziesięciu instytucji. Część zabytków udostępniana jest publiczności po raz pierwszy. Najbardziej interesującym eksponatem jest zapewne faksymile (reprodukcja) rękopisu „Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii” („Opis grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju”), znanego szerzej jako dzieło Geografa Bawarskiego.

fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

W 845 roku anonimowy mnich na zlecenie króla Ludwika II Niemieckiego spisał plemiona zamieszkujące na wschód od Łaby i północ od Dunaju. Autor opisał 58 plemion wraz z informacją o liczbie posiadanych grodów. Z ludności zamieszkującej ziemie dzisiejszej Polski Bieżuńczanie mieli dwa, Golęszyce pięć, Wierzyczanie 10, Ślężanie 15, Opolanie 20, Dziadoszanie 20, Łużyczanie 30, Wolinianie 70, Pyrzyczanie 70, Nerwianie 78, Lędzianie 98, a Goplanie aż 400 grodów.

Dzieło Geografa Bawarskiego to pierwsze źródło opisujące mieszkańców tych ziem. Dokument został odkryty w XVIII wieku w bibliotece w Monachium. Od tego czasu był wielokrotnie wydawany drukiem, jednakże faksymile nigdy wcześniej nie było prezentowane w Polsce. Oryginał rękopisu przechowywany jest w Bawarskiej Bibliotece Państwowej.

Żelazne grzywny

Oprócz wspomnianego rękopisu na wystawie przedstawiono szereg innych cennych zabytków datowanych od VI/VII do I połowy X wieku. Pośród nich znajdziemy m.in. żelazne grzywny siekieropodobne i grotopodobne. Prawdopodobnie służyły one jako płacidła, czyli zastępczy środek płatniczy (pieniądz przedmiotowy).

fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Według innej hipotezy był to gotowy do transportu żelazny półsurowiec. Na wystawie w MPPP zaprezentowano grzywny z Trepczy (podkarpackie), a także z Piotrawina (Lubelskie) i Krakowa. W tym ostatnim mieście w 1979 roku przy ul. Kanoniczej odkryto tzw. skarb Wiślan, na który składało się ponad 4 tys. grzywien o wadze blisko 4 kg.

Grzywny to nie jedyne płacidła na wystawie, prawdopodobnie taką funkcję miały również misy typu śląskiego. Na ekspozycji znajdziemy ponadto naczynia ceramiczne, srebrną zapinkę palczastą, brązową zawieszkę, żeleźce, groty włóczni, żelazne ostrogi, sprzączki czy wędzidła.

Arabski podróżnik

Wystawa została podzielona na pięć części – regionów: Śląsk, Małopolska, Wielkopolska, Mazowsze i Pomorze. Ekspozycji towarzyszy bardzo ciekawa narracja, naszym przewodnikiem bowiem jest arabski podróżnik i kupiec. Tekst ma formę listów adresowanych do ojca.

fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

„Tuszę, że mój list znajduje Cię, Panie Ojcze, w pełni sił oraz pomyślności. Zgodnie z przewidywaniami dziadka wędrowałem dni dziesięć, by minąwszy przełęcz górską trafić do kraju nizin. Tak jak gwarzyliśmy, wybrałem mniej uczęszczany szlak” – pisał wspomniany wędrowiec po przybyciu z Pragi na Śląsk.

W liście opowiada ojcu o górze Ślęży, na którą został zaprowadzony, o pogańskich obrzędach, a także o tym, jak wroga to kraina – puszcze i bagna utrudniają podróżowanie, a dróg mało,

„co i rusz bieleją gdzieś kości tych, co tu pobłądzili”.

Po dwudziestu dniach wędrówki kupiec dociera na tereny dzisiejszej Małopolski. Tu płynie rzeka Wisła,

„szeroka na dziesięciu mężów w najciaśniejszym miejscu”.

Po jej przejściu podróżnik zobaczył dwa potężne kopce. Zauważył też, że niewiele tu monet w obiegu, a za walutę służy żelastwo w kształcie grotu lub siekierki. Jego uwagę przykuły również piękne ceramiczne, bardzo delikatne naczynia wytwarzane tylko tutaj. Wędrując dalej na północ wzdłuż Wisły, dotarł do ogromnego grodu.

Z Mazowsza na Wolin

Wreszcie kupiec znalazł się na ziemi mazowieckiej; tu poznał pogański obrządek pogrzebowy. Szlakiem wodnym Wisły docierają w to miejsce różni kupcy. Nasz przewodnik po wystawie wspomina, że można tutaj wymienić arabskie dirhemy, ale także grzywny czy elementy ozdobne.

Z Mazowsza postanowił udać się na zachód

fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

„szlakiem podróżnym […] do ziemi obfitującej w jeziora”,

na tereny dzisiejszej Wielkopolski.

„Ponoć tam, z dala od ciekawskich oczu, ważne czyny zachodzą”.

Tu szlaków jest niewiele, kupców mało, a i praktycznie nie ma czym handlować,

„bo jedyne, co tutejsi mają na wymianę, to brud i wyrzuty czyraków na twarzy”.

Podróżnik pisze, że tereny te są niespokojne. Zniszczone i ograbione grody świadczą o rozruchach wojennych. Wspomina także władcę tych ziem, człowieka zamożnego, posiadającego kilka żon. Ów wódz przyznał Arabowi przewodnika w drodze na północ.

fot. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

„Nim człowiek do morza dotrze, musi minąć głuszę. To niebezpieczne ziemie, pełne grabieżców. Osiem dni wzdłuż rzeki w strachu wędrowałem”.

Nasz wędrowiec trafił wreszcie na targowisko, gdzie można kruszce na dobra wymienić. Wspomina także kopce grzebalne i wielki gród nad samym morzem. Stąd rusza dalej do słynnego miasta Wolin.

Wystawa poza wspomnianymi regionami opisuje również, jak wyglądało ówczesne życie codzienne i osadnictwo.

Kuratorami ekspozycji są prof. dr hab. Dariusz Dąbrowski (Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy), Paweł Kucypera oraz dr Tomasz Janiak (Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie) i Ewelina Siemianowska (MPPP). Eksponaty pochodzą ze zbiorów Instytutów Archeologii i Etnologii PAN w Poznaniu, Wrocławiu i Warszawie, Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie, Instytutu Archeologii UMK w Toruniu, Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Muzeów Archeologicznych w Krakowie i Poznaniu, Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Elblągu, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Muzeum Grodu Santok, Muzeum Historycznego w Sanoku, Muzeum KUL, Muzeum Lubuskiego, Muzeum Mazowieckiego, Muzeum Miejskiego w Płocku, Muzeów Narodowych w Lublinie i Szczecinie, MPPP w Gnieźnie, Muzeum Zagłębia w Będzinie, Muzeum Zamkowego w Malborku, Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, Wydziału Archeologii UAM w Poznaniu, Zamku Królewskiego na Wawelu oraz Bayerische Staatsbibliothek w Monachium.