fot. M. Zakrzewski

„Wyprawy Pana Broučka”, czyli czeski film

tekst: Stefan Drajewski

Opublikowano:
25 marca 2024

Od:

Do:

Początek:

Koniec:

Operę Janáčka w inscenizacji Davida Pountneya można było oglądać od dawna na kanale YouTube. Uznałem jednak, że poczekam. Chciałem, aby reżyser mnie zaskoczył. W trakcie oglądania z tyłu głowy kołatała mi tylko jednak myśl: „czeski film”.

Opery Leoša Janáčka dość rzadko goszczą na polskich scenach. „Wyprawy Pana Broučka” to polska premiera. I jako ciekawostka zaspokoiła moje oczekiwania. Szkoda tylko, że – jak wieść gminna niesie – scenografia po trzech prezentacjach pod Pegazem i jednej na Festiwalu Operowym w Bydgoszczy wróci do Anglii.

Zamiast streszczenia

Nie odważę się opowiedzieć treści opery, ponieważ jest dość zwariowana i nie chcę psuć przyszłym widzom zabawy, gdyby miała kiedyś wrócić na scenę Teatru Wielkiego. Posłużę się natomiast wypowiedzią reżysera, który przed premierą mówił: „Jest to coś, co nazywam podwójną satyrą. Pan Brouček, materialista, szowinista, zjadacz kiełbas jest przedstawicielem burżuazji. Wyprawia się na Księżyc i patrzy na świat współczesnej sztuki: pełen bzdur i nonsensów. Potem cofa się w czasie, trafia do świata wojen husyckich.

fot. M. Zakrzewski

Zastanawia się, dlaczego to ludzie toczą te religijne wojny, a nie regularne armie. Wszyscy dookoła postrzegają zaś pana Broučka jako człowieka małego, pozbawionego ideałów, za które oni sami giną” (PAP). Odniosłem wrażenie, że Pountney potraktował libretto jako pretekst, by zakpić z czasów, w których żyjemy. Nałożył na ramotkę Svatopluka Čecha popkulturowe (libretto) i campowe klisze, które nie kłócą się ani ze światem księżycowym w pierwszym akcie, ani husyckim w drugim.

Pokazują natomiast śmieszność Broučków, których nie brakuje w Czechach, Anglii, Polsce i pewnie w wielu innych miejscach na ziemi.

Do śmiechu i do oglądania…

… było zwłaszcza w pierwszej części, w której tytułowy bohater wyprawił się na Księżyc i z tej perspektywy patrzył na świat. W świecie przedstawionym opery niezwykle ważne okazały się wehikuły, którymi poruszali się główni bohaterowie: Pegaz wykonany z wielkiej puszki ze skrzydełkami wykonanymi z podstawki pod piwo i pojazdy skonstruowane z kontenerów na butelki do piwa („dosiadali” ich husyci w drugim akcie). Bez skojarzeń piwnych w operze czeskiej ani rusz.

fot. M. Zakrzewski

Innymi słowy, zabawowy charakter udało się stworzyć głównie autorowi scenografii Leslie Traversovi oraz projektantce kostiumów, którą była Marie-Jeanne Lecca. To oni wykreowali sceniczną Pragę i Pragę „księżycową”. Myślę, że śmiechu byłoby znacznie więcej, gdyby artyści śpiewali po polsku (w Anglii śpiewali po angielsku).

Rozumiem, że muzyka została dopasowana do prozodii języka czeskiego, tylko co z tego, skoro tłumaczenie wyświetlane na ekranie nie zawsze nadążało za akcją sceniczną, a w kluczowym momencie drugiego aktu (na premierze) zniknęło na dość długą chwilę. Zrozumienie tekstu w tej operze nie jest bez znaczenia.

Bawmy się

Materiał literacki i koncepcja reżysera zakładały, że śpiewacy „poczują bluesa” i potraktują operę Janáčka jako pretekst do zabawy. Większość podjęła wyzwanie i odniosła sukces. Największy – Karol Kozłowski jako Brouček.

fot. M. Zakrzewski

Może dlatego, że śpiewak ten jest oswojony z językiem czeskim, ponieważ był w przeszłości związany ze scenami operowymi naszych południowych sąsiadów i ma dość dobrą wymowę czeską, a także nasiąknął specyficznym humorem, który przeciętny Polak kojarzy z „Przygodami dobrego wojaka Szwejka” lub prozą Bohumila Hrabala. Kozłowski nie może narzekać na parterów scenicznych, którzy wcielali się w kilka postaci, każdą budując innymi środkami wyrazu (Rafał Żurek, Sebastian Szumski, Tomasz Mazur, Tomasz Raczkiewicz).

I chociaż w świecie pana Broučka kobiety stanowią mniejszość, Monika Mych-Nowicka nie pozostała niezauważona. Każdą z trzech kreowanych przez siebie postaci obdarzyła innym charakterystycznym rysem, w każdej odnalazła inny niuans, który wyeksponowała nie tylko środkami aktorskimi, ale przede wszystkim głosem. Wielką klasę pokazała Anna Lubańska, występując tylko w jednej roli – Kedruty.

Oglądając premierowy spektakl, odniosłem wrażenie, że nie wszyscy biorący w nim udział artyści się bawią. Reżyser zaproponował bardzo precyzyjną inscenizację, która wymaga dyscypliny, a nawet pewnej rutyny, wchodzenia w interakcje automatycznie, bezwiednie, po prostu. Chyba zabrakło kilku prób, aby wszyscy poczuli się pewnie i bezpiecznie. Dało się to zauważyć zwłaszcza w drugim akcie, który jest nieco mniej śmieszny od pierwszego.

Pozostając w konwencji filmowej: „Wyprawy pana Broučka” to opera jak typowy czeski film, w którym nie zawsze wiadomo, o co chodzi. Ale momenty były… bardzo śmieszne. A muzyka Janačka jest smakowita.